این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده کم آبی و مدیریت بحران آب در استانهای کشور» منتشر شده است. دومین «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است. نخستین پرونده ویژه استان ها با عنوان«پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» را می توانید در اینجا بخوانید.
خبرگزاری مهر - گروه استانها: وجود تعداد ۳۶۳ هزار بهره بردار در بخش کشاورزی و مصرف ۹۰ درصد آب های استحصال شده در این بخش بسیاری از کارشناسان را بر آن داشته تا انگشت اتهام به سوی این بخش برداشته و حل مشکل کمبود آب را در این بخش جستجو کنند.
سالانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار زمین در خراسان رضوی زیر کشت ۸۳ نوع محصول می رود که حاصل این سطح زیر کشت تولید سالانه انواع محصولات باغی، زراعی و دامی به میزان هشت میلیون تن است.
در حالیکه بخش کشاورزی ۲۸ درصد اشتغال و ۳۰ درصد صادرات غیرنفتی استان خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است اما بسیاری از صاحبنظران اعتقاد دارند که تنها راه برون رفت از بحران آب حذف بسیاری از محصولات پر مصرف است اما این در حالی است که مدیر کل جهاد کشاورزی خراسان رضوی نظر دیگری در این رابطه دارد.
حذف کاشت محصولات منطقی نیست
در این راستا رییس جهاد کشاورزی خراسان رضوی می گوید: قرار نیست کشت محصولی که به دلیل نیاز استان طی سالها با شرایط اقلیمی عجین شده از عرصه تولید خراسان رضوی حذف شود.
مجتبی مزروعی در گفتگو با مهر بیان کرد: اجرای الگوی کشت در استان به عنوان مهمترین برنامه برای افزایش بهره وری در دستور کار قرار گرفته است اما این مهم نیازمند توجه و سرمایه گذاری در بخش امکانات و تجهیزات است.
وی با تاکید بر اینکه برای اجرای الگوی کشت باید محصولاتی توسعه یابد که در واحد سطح بیشترین تولید و کمترین مصرف آب را دارند اظهار کرد: حذف یک یا چند محصول از چرخه تولید منطقی نیست.
وی ادامه داد: بر این اساس توسعه محصولات کم آب همانند پسته، زعفران، انار، انگور در مناطق بحرانی، اجرای شیوه های آبیاری نوین و توسعه کشت های گلخانه ای در مناطق جنوبی خراسان رضوی صورت می گیرد.
در حال حاضر به جای ۴۰ درصد به میزان ۱۴۰ درصد از آب تجدید شونده در خراسان رضوی برداشت می شود و لذا تا وقتی که تصویر و ریشه مشکل تا این حد روشن و واضح است نباید وقت را به برگزاری جلسات و برپایی همایش تلف کردوی در پاسخ به حذف کشت محصولاتی از جمله خربزه، هندوانه و چغندرقند با نیاز آبی زیاد بیان کرد: کشت نشایی موجب حذف حداقل دو آب مورد نیاز شده و در این راستا با توسعه سامانه آبیاری تحت فشار و قطره ای می توان مصرف آب را کاهش و بازده محصول را ارتقا داد.
مزروعی گفت: به عنوان مثال در مورد چغندرقند، کشت پاییزه این محصول و نیز روش آبیاری زیرسطحی می تواند مصرف آب را تا ۵۰ درصد کاهش دهد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی همچنین با اشاره به مصرف زیاد آب در تولید علوفه گفت: باید این دسته محصولات را در زیر سقف و به صورت مدیریت شده تولید کرد.
بدون سرمایه گذاری امکان مدیریت آب وجود ندارد
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی همچنین با بیان اینکه ۲۸ درصد اشتغال خراسان رضوی مربوط به بخش کشاورزی است ادامه داد: متاسفانه سرمایه گذاری در این بخش بسیار اندک و در حد پنج درصد است.
وی ادامه داد: این سرمایه گذاری هیچگاه پاسخگوی نیازهای بخش کشاورزی نبوده حال آنکه مناطق روستایی پیش از نیاز به مخابرات، برق و مدرسه نیازمند سرمایه گذاری در تولید، مزرعه و افزایش بازده محصول هستند.
وی افزود: انجام اقدامات منجر به بهره وری و صرفه جویی در منابع نیاز به سرمایه گذاری مطلوب در بخش کشاورزی دارد چنانکه اگر امروز کشاورزی کشورهایی چون چین، ترکیه و پاکستان توسعه یافته تر از ایران است به دلیل همین توجه و سرمایه گذاری است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی افزود: بر این اساس ضرورت دارد نگاه دولتمردان و مسوولان اقتصادی به بخش کشاورزی تغییر کند در غیر این صورت با فقر بیشتر در روستاها و توسعه حاشیه نشینی در شهرها از جمله مشهد مواجه می شویم.
وی گفت: بر اساس بررسیها اگر ۱۰ درصد سطح زیر کشت هشت محصول پرآب بر خراسان رضوی از جمله چغندر، خربزه، هندوانه، پنبه، ذرت، علوفه، یونجه و سیب زمینی کاهش یابد می توان با آب حاصل از آن ۲، ۵ برابر این میزان سطح کشت را توسعه داد.
نیاز به عمل داریم تا حرف
مدیر عامل سازمان مردم نهاد جمعیت ناجیان آب خراسان نیز در این رابطه با بیان اینکه در حوزه مدیریت آب نیاز به عمل داریم تا برگزاری جلسه و حرف زدن بیان کرد: جلسات متعددی با هدف راهکار برای تدبیر آب مشهد با همت کارگروه آب، کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست اتاق فکر خراسان رضوی در طول یک سال گذشته در قالب سند چشم انداز آب دشت مشهد در سال ۱۴۲۰ تهیه شده که باید از این سند در راستای حل این مشکل بهره جست.
مهدی جمشیدی بیان کرد: شورای عالی آب با بحث های کارشناسی در قالب این سند که بیش از ۳ هزار ساعت کار کارشناسی در بر داشته سعی کرده تا با اریه راهکار های لازم برای این مشکل چاره اندیشی کند اما معلوم نیست چرا مصوبات شورای عالی آب اجرا نمی شود.
مدیر عامل سابق شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی ادامه داد: تمام فکرها در این زمینه انجام شده اما نیاز به عمل است که اگر از همین امروز هم شروع شود باز هم دیر است.
وی تاکید کرد: در حال حاضر به جای ۴۰ درصد به میزان ۱۴۰ درصد از آب تجدید شونده در خراسان رضوی برداشت می شود و لذا تا وقتی که تصویر و ریشه مشکل تا این حد روشن و واضح است نباید وقت را به برگزاری جلسات و برپایی همایش تلف کرد.
جمشیدی واگذاری مدیریت آب را به صورت محلی به مردم به عنوان یکی از راهکارهای مورد کارشناسی عنوان کرد و افزود: بهره گیری از توزیع اب با مدیریت محلی آب همانگونه که در قنات قصبه گناباد انجام می شود یک الگوی مناسب در این راستا است.
آب بهای ارزان عامل مصرف بیشتر
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی ارزان بودن آب بها را یکی از دلایل مصرف بی رویه آب می داند.
حسین اسماعیلیان در این رابطه به مهر گفت: قیمت تمام شده تولید و استحصال هر مترمکعب آب در خراسان رضوی ۱۱ هزار ریال است این در حالی است که برای هر مترمکعب آب از مشترکان دو هزار و ۷۶۰ ریال دریافت می شود.
وی افزود: نرخ فعلی آب بهاء خود یکی از عوامل مصرف بیش از حد است و لذا عامل بازدارنده ای برای کاهش مصرف آب نیست.
هدر رفت آب
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی جلوگیری از هدر رفت آب در شبکه فرسوده را یکی دیگر از راهکار های صرفه جویی در آب عنوان کرد و افزود:با توجه به وجود پنج هزار کیلومتر شبکه توزیع آب و یک هزار و ۸۰۰ کیلومتر خطوط انتقال آب در شهرهای استان ۲۸ درصد آب تولیدی از مرحله بهره وری تا ورود به شبکه توزیع «آب به حساب نیامده» محسوب می شود.
وی افزود: ۴۵ درصد این میزان نظیر انشعابات غیرمجاز در شبکه توزیع، مصرف می شود ولی محاسبه نمی شود و بقیه آن قبل از مصرف در شبکه هدر می رود.
اسماعیلیان بیان کرد: به جز شهر مشهد مقدس ۳۵ درصد شبکه آبرسانی در شهرهای این استان دچار فرسودگی شدید است.
وی بیان کرد: سالانه باید حدود ۲.۵ درصد شبکه های آب این استان اصلاح و بازسازی شود که منابع داخلی شرکت برای تامین هزینه های بازسازی و بهسازی آن کافی نیست.
بحران آب عزم ملی می طلبد
مدیر دفتر مطالعات پایه ای منابع شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی نیز با بیان اینکه برای برون رفت از بحران آب نیازمند عزم ملی هستیم بیان کرد: استان خراسان رضوی با کمبود جدی منابع آبی روبه‌روست که باید بیش از گذشته نسبت به کاهش مصرف آب اهتمام داشت.
احمد قندهاری با اشاره به اینکه در این راستا باید به دنبال حمایت از تشکل‌های مردمی همچون سمن‌ها و تشکل ناجی آب باشیم به مهر گفت: این راهکار مفید و به ویژه فرهنگ سازی در بحث صرفه‌جویی مصرف آب به جد در دستور کار قرار دارد.
وی تاکید کرد: دانش‌آموزان به عنوان یکی از اقشار جامعه می‌توانند نقش مؤثری در گسترش فرهنگ الگوی صحیح مصرف آب ایفا کنند که در همین راستا پرسش مهر رییس جمهور به همین منظور اختصاص داده شده است.
وی اذعان کرد: حفر چاه های غیر مجاز متاسفانه در حال حاضر به یک رفتار غیرقانونی و هنجار در برخی مناطق روستایی تبدیل شده که تنها برخورد فیزیکی و قانونی در این راستا جوابگو نیست و باید با فرهنگ سازی مردم در این راه و برای جلوگیری از این اقدام همراه کرد.
وی افزود: در مناطق ییلاقی مشهد متاسفانه این اقدام به کررات مشاهده شده و لذا تا زمانی که مردم خود به عنوان ناظر بر این سرمایه ملی وارد صحنه نشوند دولت توفیقی برای موفقیت نخواهد داشت.
نگاه برخی سیاسیون به کمبود آب جدی نیست
در همین رابطه وزیر کشاورزی دولت‌های پنجم و ششم ماه گذشته در سفر به خراسان رضوی به منظور شرکت در ششمین نشست شب آب خراسان رضوی در دانشگاه فردوسی مشهد گفت: برخی از افراد در حاکمیت به منابع آب به دید ۳۵ سال پیش نگاه می‌کنند در حالی که امروز وضعیت آب درکشور نگران کننده است.
در حال حاضر در هر سال در حدود ۱۷ میلیارد مترمکعب برداشت اضافی از سطح آب‌های زیرزمینی و حدود ۸ میلیارد مترمکعب برداشت اضافی از آب های سطحی داریمعیسی کلانتری با بیان اینکه هنوز برخی از سیاسیون ما به کمبود آب به شکل یک مشکل جدی نگاه نمی‌کنند بلکه کشور را دارای پتانسیل‌های نهفته بسیاری می‌دانند افزود: این افراد همه چیز را به بصیرت و توکل ربط می‌دهند.
وزیر کشاورزی دولت پنجم و ششم ادامه داد: در حال حاضر در کشور حدود ۶۰۰ دریاچه رو زمینی و زیرزمینی در حال خشک شدن است.
وی افزود: کشور از لحاظ کم‌آبی از حد بحرانی گذشته است و ما اکنون از این لحاظ در جهنم هستیم، معضل کم‌آبی معضلی ملی است که اکثر استانهای کشور را درگیر خود کرده است.
وی ادامه داد: استان خراسان و دشت مشهد نیز در حال مرگ است و مردم استان باید از نمایندگان خود در مجلس، نماینده ولی فقیه در استان و استاندار حقوق شهروندی خود را طلب کنند و نگذارند دشت مشهد از بین برود.
دبیر کل خانه کشاورزی ادامه داد: در حال حاضر در هر سال در حدود ۱۷ میلیارد مترمکعب برداشت اضافی از سطح آب‌های زیرزمینی و حدود ۸ میلیارد مترمکعب برداشت اضافی از آب های سطحی داریم.
وی ادامه داد: طبق داده‌های تخصصی حداکثر آبی که برای کشاورزی در سال می‌توان مصرف کرد ۲۸ میلیارد مترمکعب است در حالی که این مصرف ۸۸ میلیاردمتر مکعب است که توسعه ناآگاهانه کشاورزی مسبب اصلی بروز این مشکلات است.
وی ادامه داد: کشاورز ما نیز قربانی سیاست‌های کلان غلط در حوزه کشاورزی شده است، هرچند باید در نظر داشته باشیم که در شرایط آرمانی نیز کشاورزی ما یک پانزدهم از تولید ناخالص سرانه کشور را تولید می‌کند و این درحالی است که کشاورزی ما با این پتانسیل پایین ۹۰ درصد آب کشور را مصرف می‌کند.
وی با بیان اینکه کمبود منابع مالی دلیل موجهی برای کم‌کاری در نجات کشور از بحران نیست، بیان کرد: در دوران جنگ با نفت بشکه‌ای ۵ دلار علاوه بر هزینه‌های جنگ، هزینه‌های کشور و تا حدودی هزینه پروژه‌های عمرانی داده می‌شد.
نظر شما