زنجان زیر تیغ بحران آب/ضرورت مدیریت مصرف در آب شرب شهرهای استان

این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده کم آبی و مدیریت بحران آب در استانهای کشور» منتشر شده است. دومین «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است. نخستین پرونده ویژه استان ها با عنوان«پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» را می توانید در اینجا بخوانید.

به گزارش خبرنگار مهر، در روزهای اخیر مسئولان استانی خبر از شناسایی مشترکان پرمصرف آب در استان می دهند. مدیر امور آبفای زنجان در این خصوص خبر از شناسایی بیش از ۱۷ هزار و ۸۶۴ مشترک پرمصرف داد و همچنین از شناسایی یک هزار و ۱۰۱ مشترک پرمصرف غیرخانگی نیز خبر داده است.  

در حال حاضر سرانه مصرف آب شرب در استان۲۰۵ لیتر در شبانه روز بوده و همچنین سرانه تولید ۲۸۴ لیتربه ازای هر نفر در شبانه روز است. این اعدا گویای این واقعیت است که ۷۹ لیتر مازاد بر تولید آب شرب استان به نسبت میران سرانه مصرف آب است.

این واقعیت مهم در کنار موضوع مهم دیگر همچون عمر بالا و پوسیدگی برخی خطوط انتقال آب شهرهای استان به ویژه سهر زنجان موجب شده تا شاهد هدر رفت آب و افزایش میزان مصرف باشیم. به عنوان نمونه طی روزهای گذشته یکی از مسئولان آبفای استان بر ضرورت ترمیم خط انتقال اصلی آب شرب شهر زنجان تاکید کرد.

خط یک هزار میلی متری که خط انتقال اصلی آب شرب شهر زنجان محسوب می شود، دچار شکستگی شده و نیازمند ترمیم است. مدیر امور آب و فاضلاب شهرستان زنجان در این خصوص گفت : شکستگی در این خط لوله در دو نقطه بود که یکی از نقاط روی سطح قرار داشت و ترمیم شد و نقطه دوم زیر سطح بتنی قرار گرفته است. هم اکنون از محل شکستگی این خط انتقال یک لیتر در ثانیه آب به هدر می رود و در شرایط پیک مصرف نمی توان اقدامی برای آب بندی محل شکستگی انجام داد.

این اظهارات گویای این واقعیت است که برخی از خطوط انتقال آب در شهر زنجان نیازمند نگهداری هستند و در صورت بروز حادثه نیازمند ترمیم سریع هستند چرا که هدر رفت آب در آن ها قابل توحه است. هدر رفت یک لیتر آب در هر ثانیه بسیار قابل تامل است و در صورتی که ۲۴ ساعت این اتفاق به طول بیانجامد میزان هدر رفت آب به ۸۶ هزار و  ۴۰۰ لیتر خواهد بود! حال این عدد را با میزان سرانه مصرف و تولید استان مقایسه کنید!

به گفته مسئولان هم اکنون ۱۱۰ هزار و ۸۶۰ فقره انشعاب آب در شهر زنجان وجود دارد که ۲۶۰ اشتراک مربوط به فضای سبز شهرداری است. این میزان اشتراک فضای سبز شهرداری روزانه حجم قابل توجهی از مصرف آب شهر زنجان را به خودش اختصاص می دهد و در حالی که سد تهم به عنوان منبع اصلی تامین کننده شهر دچار بحران است فضای سبز شهری سالانه مصرف قابل توجهی را به خود اختصاص می‌دهد. و اینها در حالی است که مدیر امور آب شهرستان زنجان با توجه به وضعیت آب شهرب شهر زنجان خبر از کسری ۵۲۰ لیتر در ثانیه‌ای آب شرب شهر زنجان داده است.

داود رستمخانی،  در گفت و گو با خبرنگار مهر در خصوص اقدامات در برنامه آب و فاضلاب شهری شهرستان زنجان برای مدیریت مصرف آب گفت: امسال برای تامین آب شرب شهر زنجان چهار حلقه چاه وارد مدار شده وهم اکنون در کل ۴۳ حلقه چاه در مدار بهره برداری قراردارد و در حال حاضر آب با دبی ۱۳۸۳ لیتر درثانیه به شهر زنجان تزریق می شود. متوسط برداشت از سد تهم درنیمه اول اردیبهشت ماه سالجاری ۴۹۲ لیتر در ثانیه بود ه است که تولید دو ماهه نخست سالجاری ۲۰ درصد نسبت به مدت مشابه پارسال افزایش داشته است .

وی برقراری تعادل در شبکه توزیع آب را یادآور شد و گفت: برای تعادل در شبکه و عدم قطعی باید فشار در شبکه را مدیریت کنیم. از مردم شهر درخواست می شود در راستای مدیریت مصرف همکاری لازم را داشته و در این شرایط نسبت به مدیریت مصرف آب اهتمام بیشتری داشته باشند.

وضعیت مصرف این مایع حیاتی در کشور و بالتبع آن استان زنجان بالاتر از نرم جهانی است.مصرف متوسط جهانی آن۱۲۰ تا ۱۷۰ لیتر در شبانه روز است؛ در حالی که در استان زنجان این میزان۲۰۰ تا ۲۱۰ لیتر در شبانه روز است. این در شرایطی است که نزدیک به یک سوم بارش های دنیا در کشور ما روی می دهد و ضرورت مصرف بهینه حائز اهمیت است.

کاهش سفره های آب های زیرزمینی  و وضعیت هشدار برای منابع آبی

متاسفانه سرریز مخازن در زنجان محدود شده و با کاهش سفره های آب های زیرزمینی وضعیت منابع آبی در وضعیت هشدار قرار دارد. برای نمونه در شرق زنجان۳۳ حلقه چاه داریم که به تناسب مناطق ۴۷ تا ۶۷ درصد کاهش آب داریم. طی سال های گذشته برای کسری بحران آب زنجان سد تهم مورد بهره برداری قرار گرفت که نسبت به سال۴ سال قبل۲۰ میلیون مترمکعب معادل برداشت یک سال آب آن کاهش داشته ایم.

برای جبران کمبود آب مردم باید شیوه های مصرف را رعایت کنند.برای نمونه به گفته کارشناسان با نصب دستگاه های کاهنده آب برای شستن ظروف و خودرورها که موجب مخلوط آب با هوا می شود،می توان مصرف را کاهش داد.۸۰ تا ۷۵ درصد آب در آشپزخانه،حمام و دستشویی منازل مصرف می شود که با تغییر در نحوه مصرف می توان این میزان را کاهش داد. اعتقاد دارم رفتار مصرف ربطی به کم آبی ندارد و تا زمانی که الگوهای مصرف اصلاح نشود،نمی توانیم کاری از پیش ببریم.

رستمخانی ادامه می دهد: استفاده از آب غیرمجار جرم محسوب می شود و متاسفانه متخلف در این مورد برای دفاع پیش قدم می شود.آبفا یک ششم قیمت تمام شده آب در اختیار مشترکان قرار می دهد و با این اوضاع شرکت زیان می بیند. اگر ملاحظات در مصرف رعایت نشود، توانمندی ما برای ارائه خدمات در سایر بخش ها محدود خواهد شد. قوانین اعمال شده برای مجرمان مصرف غیرمجاز بازدارنده نیست و تا زمانی که فرهنگ عمومی مصرف اصلاح نشود، نمی توانیم کاری از پیش ببریم.۹۰ درصد مصرف آب استان در بخش کشاورزی بوده که از این میزان۶۵ درصد هدر رفت آب داشته ایم.تنها۱۰ درصد سهم مصارف بخش خانگی و صنعتی بوده که مدیریت مصرف در این حوزه بسیار حائز اهمیت است. اعتقاد داریم، باید مراکز تاسیساتی در دو بخش کشاورزی و صنعتی در مکان یابی و جانمایی بیشتر دقت کنند به طوری که منابع آبی در دسترس باشد. همچنین باید دستگاه های ذیربط در این حوزه از نگاه انتفاعی به موضوع آب دوری کنند.

وی گفت: نزدیک به ۳۰۰ کیلومتر شبکه فاضلاب زنجان به بهره برداری رسیده و۵۰ تا ۶۰ کیلومتر دیگر نیز برای تکمیل طرح در اسرع زمان نیاز به اعتبار داریم.با توجه به محدود بودن اعتبارات دولتی در این بخش ورود بخش خصوصی را به این موضوع جدی گرفتیم. پیگیر اخذ مجوز برای احداث مدول دوم تصفیه خانه با ظرفیت۲۲۰ هزار نفر در قالب بی.او.تی هستیم و مراحل بازگشایی پاکات مناقصه آن نهایی شده است.   

استان زنجان همراه با تنش آبی

این در حالی است که علیرضا جزء قاسمی، مدیر عامل شرکت آبفا و فاضلاب شهری استان زنجان در آخرین جلسه مدیریت بحران استان زنجان نکات قابل تاملی را عنوان کرد.

وی استان زنجان را جزو ۱۳ استان دارای تنش آبی عنوان کرد و از مشکل تامین آب در اکثر شهرهای استان خبر داد.

وی در ادامه به وضعیت آب شرب شهری شهر زنجان اشاره کرد و گفت: بررسی های نشان می دهد که در تیر ماه و مرداد ماه کسری آب شرب شهر زنجان به اوج خود می رسد. در حال حاضر جمعیت شهر زنجان ۴۱۱ هزار نفر است و با توجه به میزان تولید و مصرف، شهر زنجان در برخی فصول کسری آب دارد.

این مسئول با بیان اینکه برنامه های مختلف در بازهای زمانی مورد نیاز تدوین شده است، افزود: احداث حلقه های چاه در داخل شهر زنجان و زون بندی و مدیریت فشار مناسب در کنار تکمیل مخزن های آب شهری از جمله برنامه های در دست اقدام است. در شهر زنجان برخی مشکلات برای تامین آب شرب شهرک های مسکونی وجود دارد و مدیریت فشار مناسب آب شرب در شهرک های مختلف نیاز است.

کسری آب در حالی در شهر زنجان مطرح شده است که سایر شهرهای استان نیز با این مشکل مواجه هستند. به طور مثال مطابق اطلاعات ارائه شده شهرستان ابهر ۵۵ لیتر بر ثانیه، خرمدره۵۰، قیدار۳۰ ، ارمغانخانه ۱۰ ، هیدج۳۰، صائین قلعه ۳۰ و آببر ۳۰ لیتر در ثانیه کسری آب دارند.

 این میزان کسری آب در حالی برای اکثر شهرهای استان وجود دارد که جمعیت تحت پوشش آب شرب استان ۶۷۶ هزار نفر است. ۱۱۶ حلقه چاه نیز در استان برای تامین آب شرب فعال است.

۵۰ درصد از شبكه آبرسانی زنجان فرسوده است

همچنین در شرایط موجود كه جغرافیای كوهستانی استان زنجان تبدیل به جغرافیای خشك و نیمه‌خشك شده و بیش از ۱۰۰ روستای آن برای تامین آب در مضیقه هستند، مسئولان از فرسوده بودن ۵۰ درصد شبكه آبرسانی این استان سخن می‌گویند.

مدیرعامل شركت آب و فاضلاب شهری استان زنجان، طول شبكه توزیع آب  استان  را هزار و ۵۳۳ كیلومتر  اعلام و اظهار كرد: ۵۰ درصد از این شبكه فرسوده بوده و با توجه به عدم تامین اعتبارات لازم برای اصلاح  آن سالانه به‌طور مداوم درصد فرسودگی افزایش می‌یابد.

محمدحسین مهانفر در گفتگو با خبرنگار مهر، افزود: علاوه‌بر فرسودگی شبكه، مشكل دیگر  قدیمی بودن شبكه است؛ چراكه احداث آن براساس بافت موجود شهری در گذشته  كه اكثر منازل ویلایی بودند انجام شده است و اكنون اكثر این منازل در حال تبدیل شدن به مجتمع‌های مسكونی هستند که این امر، افزایش جمعیت تحت پوشش را در پی دارد.

وی ادامه داد: افزایش جمعیت موجب ناتوانی در پاسخگویی به نیاز مشتركان به‌ویژه در ساعات پیك مصرف می‌شود. برای مثال در ایام پایانی سال به‌دلیل افزایش مصرف، شاهد افت فشار در طبقات بالایی منازل هستیم.

مدیرعامل شركت آب و فاضلاب شهری استان زنجان با بیان اینكه احداث مجتمع‌های مسكونی قواعد خاص خود را دارد كه باید سازندگان رعایت کنند، گفت:  در تاسیسات داخلی تامین آب واحدها در صورتی كه ارتفاع واحد بیش از ۱۰ متر باشد (از پیاده‌رو) نصب مخزن و پمپ برای تامین فشار آب الزامی است اما متاسفانه  واحدهایی وجود دارند كه این الزامات را عملی نكرده‌اند.

مهانفر: هرچه فشار بالا باشد، نشت آب افزایش می‌یابد و فشار بالای شبكه توزیع، موجب كاهش طول عمر مفید تاسیسات توزیع  آب می‌شودبه‌گفته مهانفر از ساكنان این واحدها دعوت می‌شود با مراجعه به امور آبفای زنجان و اخذ راهكارهای لازم، نسبت به نصب پمپ و مخزن اقدام کنند.

  مدیرعامل شركت آب و فاضلاب شهری استان زنجان خاطرنشان كرد: هرچه فشار بالا باشد، نشت آب افزایش می‌یابد و فشار بالای شبكه توزیع، موجب كاهش طول عمر مفید تاسیسات توزیع  آب می‌شود.

وی میزان هدررفت آب استان را در سال ۹۳ به میزان ۵/۲۳ درصد اعلام و اظهار كرد: این میزان در دو بخش هدررفت ظاهری و هدررفت پنهان روی می‌دهد. هدررفت ظاهری همان نشت آب از شبكه‌های توزیع به‌دلیل فرسودگی است. در این بخش نشت‌های مرئی در قالب حوادث رخ داده و بلافاصله اصلاح می‌شود اما نشت‌های نامرئی به‌دلیل مشخص نبودن، امكان ترمیم ندارند. بخش دیگر هدررفت  به‌دلیل انشعابات معیوب، كنتورهای دارای خطا هستند.

وی یادآور شد: در حال‌حاضر با تجهیز اكیپ‌های نشت‌یابی شهر زنجان، به‌صورت مستمر نشت‌یابی انجام می‌گیرد و هدررفت ظاهری و واقعی آب مشخص می‌شود.

به گفته مهانفر تعداد دقیق انشعابات غیرمجاز در زنجان مشخص نیست و مشخص شدن آن نیازمند پیمایش كامل و دقیق است اما  تعداد هزار و ۴۶۴ مورد انشعاب غیرمجاز در سال ۹۳ در سطح استان شناسایی و مجاز شد.

پیش از این مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان گفته بود که آب ذخیره شده در پشت سدهای این استان ۴.۸ درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته است.

حمیدنیا یادآور شد: طی سال‌جاری، بارها به شیوه‌های مختلف به شهروندان تذکرات مورد نیاز درخصوص صرفه‌جویی و مصرف بهینه داده شده است.

وی افزود: بخشی از آب شرب مورد نیاز زنجان از سد تهم تامین می‌شود که آب ورودی به آن ۸.۹۹ میلیون مترمکعب در سال آبی جاری بوده است و میزان خروجی آن به ۱۰.۵۶ میلیون مترمکعب می‌رسید.

حمیدنیا اظهار کرد: با توجه به کاهش بارندگی، پایین آمدن سطح آب سد تهم و خشکسالی سال‌های گذشته، سطح و میزان منابع آبی زیرزمینی زنجان، روند نزولی داشته است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان اعلام کرده بود که هم‌اکنون وضعیت سد تهم در شرایط بحرانی است و جلوگیری از رسیدن آب ذخیره شده در پشت آن به وضعیت بحرانی و غیرقابل استفاده، نیاز به همکاری تمام شهروندان زنجانی دارد.

معاون بهره‌برداری و حفاظت آب منطقه‌ای استان زنجان نیز گفت: ۱۱۳ روستای استان زنجان با مشکل کم‌آبی مواجه است که رفع این مشکل و چالش نیاز به مدیریت و تعامل همه بخش‌ها دارد.

منصور گرانمایه  پیش‌تر در حاشیه بازدید جمعی از خبرنگاران و اعضای شورای اسلامی استان از شهرستان ایجرود، افزود: ۳۴ روستا از این مجموع در زنجان، ۱۴ روستا در طارم، ۲۵ روستا در خدابنده، ۱۲ روستا در ماهنشان، پنج روستا در خرمدره، هشت روستا در ایجرود و ۱۳ روستا در ابهر با مشکل کم‌آبی مواجه هستند.

گرانمایه متوسط بارندگی استان زنجان را ۳۲۰ میلی‌متر اعلام کرد و گفت: ورودی سد گلابر در سال زراعی ۱۲.۹ مترمکعب بوده است.

گرانمایه: ۷۵ درصد از حجم روان‌آب رودهای استان کاهش یافته است و بیشترین این کاهش با ۹۶.۵۰ درصد در زنجان و کم‌ترین آن با ۶۰.۵۰ در سجاسرود استوی با بیان اینکه ۷۵ درصد از حجم روان‌آب رودهای استان کاهش یافته است، افزود: بیشترین این کاهش با ۹۶.۵۰ درصد در زنجان و کم‌ترین آن با ۶۰.۵۰ در سجاسرود است.

معاون بهره‌برداری و حفاظت آب منطقه‌ای استان زنجان، گفت: ۸۹.۴ درصدی آب استان در بخش کشاورزی ، ۳.۸ درصد آب  در حوزه صنعت و ۶.۷ درصد در بخش شرب و آشامیدنی مصرف می‌شود.

وی گفت: استان زنجان در جغرافیای نیمه‌خشک واقع شده و با کم‌آبی مواجه است،  بنابراین باید در مصرف آب صرفه‌جویی کنیم.

این آمار و ارقام فقط بخشی از فاجعه رخ داده است. در شرایطی اولتیماتوم‌ها مطرح می‌شود كه بحران آب خط قرمزها را رد كرده و حالا باید عملیات فوری امداد و نجات را بر بالین طبیعت خشك به نمایش درآورد.