این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده کم آبی و مدیریت بحران آب در استانهای کشور» منتشر شده است. دومین «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است. نخستین پرونده ویژه استان ها با عنوان«پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» را می توانید در اینجا بخوانید.
خبرگزاری مهر - گروه استانها:وقوع و افزایش کانون های ریزگرد در استان، بروز بادهای نمکی، فرسایش خاک و حرکت شن های روان، فرونشست دشت ها، تغییرات اقلیمی و رژیم بارشها، از بین رفتن دریاچه ارومیه، مهاجرت گونه های باارزش حیوانی، تهدید برخی گونه های گیاهی، کاهش منابع و ذخایر آبی بخشی از تهدیدات و تبعات خشکسالی در استانی است که روزگاری عنوان دومین استان پرآب کشور را یدک می کشید.
در حال حاضر دشت سلماس و برخی دیگر از دشت های ممنوعه آذربایجان غربی به دلیل خالی شدن سفره های آبهای زیرزمینی در حالت نشست است، عمق چاه های خوی به ۱۶۰ متر رسیده، بسیاری از منابع آبی شهرهای استان به دلیل برداشت بی رویه آبهای زیرزمینی شور شده اند، بیماریهای تنفسی، انواع سرطان ها در این خطه رو به افزایش است که عمده دلایل آنها بحران کم آبی است.
مهاجرت روستاییان حوضه دریاچه ارومیه، بیکاری کشاورزان و از بین رفتن کشاورزی، تخریب مراتع و وجود دام مازدا بر نیاز مراتع نیز از دیگر چالش های خشکسالی، عدم مدیریت صحیح و اصولی منابع آبی و پدیده بیابانزایی در استان شده است.
طبق اعلام مسئولان وجود بیش از ۴۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز در آذربایجان غربی زنگ خطری برای دشت های حاصلخیز منطقه است، چرا که از این چاه ها حدود ۳۵۰ میلیون مترمعکب در سال آب برداشت می شود.
کارشناسان معتقدند بروز خشکسالی یکی از اصلی ترین علل در اقدام باغداران و کشاورزان استان برای حفر چاه های غیر مجاز بوده تا از تحمیل آسیب های بیشتر بر روند فعالی خود بکاهند اما این اقدام باعث آغاز شیب تند بیابان زایی در استان شده است.
خشکسالی با وجود بارش های مناسب سالهای اخیر در آذربایجان غربی ادامه دارد
دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه و معاون اسبق امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی در خصوص پدیده خشکسالی در استان به خبرنگار مهر گفت: پدیده خشکسالی از دو دهه قبل در استان به همراه سایر استانهای کشور به وقوع پیوسته و در این میان عدم مدیریت اصولی منابع آبی نیز این بحران را شدت بخشیده است.
هادی بهادری با بیان اینکه از سال آبی ۹۳ با وجود بارش های مناسب بارندگی و رشد ۲۰ الی ۳۰ درصدی بارش ها هنوز بحران کم آبی و خشکسالی استان را تهدید می کند افزود: این امر به دلیل بهره برداری غیراصولی از منابع مالی و خالی شدن سفره های زیرزمینی صورت گرفته است.
وی ادامه داد: چون ذخایر آبهای زیرزمینی استان خالی است هر چه بارش صورت می گیرد چون زمین تشنه است آبی در رودخانه ها جاری نمی شود و متاسفانه برداشت های رویه از آبهای زیرزمینی مشکلی است که هنوز در برخی مناطق استان ادامه دارد.
بهادری کاهش روان آب و آب رودخانه های استان در سالهای اخیر را ناشی از استفاده بی رویه از منابع آبی استان عنوان کرد و گفت: کمبود روان آب ها، رودخانه ها به دلیل رعایت نکردن حریم بستر و نیز عدم رعایت برداشت های شن و ماسه به صورت غیرمجاز از دیگر مشکلاتی است که موجب شده رودخانه های استان از شرایط ایده ال فاصله داشته باشند.
وی با بیان اینکه هم اکنون انهار استان نیز از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستند افزود: متاسفانه قسمت انتهایی انهار یا دریچه و آبند نداشته یا در گذر زمان تخریب شده و موجب شده بخش بهره برداری از انهار استان با مشکل اساسی مواجه باشد.
بهادری نازلوچای، شهرچای و باراندوز را از رودخانه هایی برشمرد که دارای مشکل مذکور هستند و گفت: متاسفانه بدنه برخی از انهار استان نیز بتنی نبوده و موجب شده به دلیل گذر زمان تخریب شده و مشکل زیادی بوجود بیاورند.
اجرای کند طرح آبیاری تحت فشار در آذربایجان غربی
دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه یکی دیگر از مشکلات کم آبی و خشکسالی در استان را استفاده بی رویه آب و توسعه نامتوازن زمین های کشاورزی در استان عنوان کرد و افزود: متاسفانه در استان با وجود بحران کم آبی هنوز بخش کشاورزی بیشترین آب را مصرف می کند و در این میان حفر چاه های غیرمجاز این بخش نیز بر این مشکل دامن زده است.
وی با بیان اینکه در بخش مدیریت آب از مرزعه تا تولید محصول با مشکل اساسی مواجه هستیم اظهارداشت: متاسفانه هنوز سیستم آبیاری زمین های کشاورزی و باغات استان سنتی است و درصد کمی از آنها به سیستم آبیاری تحت فشار مجهز شده اند هر چند امسال میزان اجرای آبیاری تحت فشار ۲.۵ برابر سال گذشته است اما با وضعیت استاندارد و مطلوب فاصله زیادی داریم.
بهادری با بیان اینکه تاکنون بر اساس آمارهای غیررسمی ۴۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان شناسایی شده است عنوان کرد: متاسفانه سالانه میلیاردها مترمکعب از آبهای زیرزمینی از طریق این چاه های غیرمجاز برداشت می شود این در حالی است که جایگزینی برای جبران این برداشتهای بی رویه وجود ندارد.
معاون امور عمرانی اسبق استاندار آذربایجان غربی با انتقاد از برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی در استان گفت: در این راستا شاهد نشست بسیاری از دشت های ممنوعه از جمله سلماس هستیم که هم اکنون با مشکل اساسی مواجه شده اند.
کم آبی و خشکسالی محیط زیست آذربایجان غربی را تهدید می کند
سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر کم‌آبی و خشکسالی را مهمترین چالش پیش روی استان به خصوص در بخش زیست محیط عنوان کرد و گفت: برنامه ریزی‌های لازم برای کاهش مصرف آب خانگی، کشاورزی و صنایع انجام شده است.
پرویز آراسته با بیان اینکه یکی از دلایل خشکی دریاچه اورمیه و کم آبی در استان مدیریت نکردن مصرف آب است و در چند سال گذشته برداشت از آبهای زیرزمینی به تخلیه سفره‌های زیرزمینی منجر شده است افزود: این موضوع موجب شده است خاک آذربایجان غربی سالانه ۱۰ سانتی متر نشست کند که در آینده رفته رفته ابعاد آن متوجه خیلی از شهرستانهای استان خواهد شد.
وی با بیان اینکه حفظ محیط زیست مقوله ای فرابخشی و نیازمند تلاش همگانی است عنوان کرد: رعایت نکردن برخی ملاحظات زیست محیطی از سوی بشر امروزی منجر به برخی چالشهای در محیط پیرامون شده که برگشت دوباره آن تقریبا غیر ممکن است.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی نیز با اشاره به تبعات منفی پدیده خشکسالی و کم آبی در استان گفت: در این راستا طرح جلوگیری از تشکیل گرد و غبار در سه کانون مهم تولید ریزگردهای نمکین حوضه آبریز دریاچه ارومیه اجرا می شود.
رحمان وهاب زاده در آخرین نشست خبری خود طی ماه جاری با بیان اینکه تمامی کانون های تولید گرد و غبار در سال های گذشته بر اثر خشکسالی ایجاد شده است، افزود: این کانون ها شناسایی شده و در سه کانون مهم در شهرهای ارومیه، میاندوآب و سلماس اجرای طرح های جلوگیری از تشکیل گرد و غبار شروع شده است.
وی طرح جلوگیری از تشکیل گرد و غبار را شامل عملیات بیولوژیکی و بیومکانیکی ذکر کرد و گفت: برای اجرای این طرح ها اعتباری بالغ بر ۵۰ میلیارد ریال از محل اعتبارات ستاد احیای دریاچه ارومیه اختصاص یافته است.
روند خشکسالی آذربایجان غربی در سالهای اخیر رو به کاهش است
رئیس گروه تحقیقات هواشناسی آذربایجان غربی هر چند با تایید پدیده کم آبی طی سالهای گذشته در آذربایجان غربی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: هم اکنون وضعیت بارشها در آذربایجان غربی مطلوب بوده و از نظر هواشناسی نمی توان گفت در استان پدیده خشکسالی حاکم است.
صیاد خشتکاری ثانی با اعلام اینکه در سال زراعی جاری متوسط بارندگی استان ۳۷۹.۴ میلیمتر بود اظهارداشت: این میزان در مقایسه با بلند مدت در استان تغییری نداشته و برابر همان مقدار بوده اما در مقایسه با مدت زمان مشابه پارسال ۲۰ درصد رشد دارد.
رئیس گروه تحقیقات هواشناسی آذربایجان غربی ادامه داد: بر اساس استانداردهای هواشناسی وضعیت استان از نظر بارشها نرمال است و با مقایسه آماری بارش سالهای گذشته اگر میانگین‌ها را در نظر بگیرم وضعیت آبی استان از شرایط خشکسالی خارج و به وضعیت نرمال رسیده است.
ثانی با بیان اینکه بیشترین وضعیت خشکسالی در سال ۸۷ در استان به وقوع پیوسته است عنوان کرد: نزدیک سه سال است وضعیت بارش ها در استان آذربایجان غربی نرمال بوده و شاهد پدیده ای از نظر هواشناسی به نام خشکسالی نیستیم.
وی با بیان اینکه تهدید خشکسالی و کم آبی در استان می تواند ناشی از عدم مدیریت بهینه منابع آبی باشد افزود: از نظر بارندگی ها در استان وضعیت نرمالی را در سالهای اخیر تجربه می کنیم هر چند میزان بارش ها در سالهای اخیر افزایش قابل توجهی نداشته است.
ذخایر برفی استان آذربایجان غربی کاهش یافته است
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی با بیان اینکه آذربایجان غربی با مشکل کم آبی شدید مواجه است گفت: با وجود اینکه استان آذربایجان غربی دومین استان پر آب کشور شناخته شده، ولی در سالهای اخیر به دلایل تغییر اقلیم و کاهش نزولات جوی و مدیریت ناصحیح منابع آب در بخشهای شرب، صنعت و کشاورزی شاهد کم آبی های جدی هستیم.
افشین امیرپور دیلمی با اشاره به متوسط بارندگی های کشور و استان اعلام کرد : کشور ما در منطقه خشک و نیمه خشک دنیا واقع شده و متوسط بارندگی ما یک سوم متوسط جهان است و این نشان دهنده این است که کشور ما در مرحله تنش آبی قرار دارد و برخلاف تصور عموم استان ما نیز استان پرآبی نیست.
وی ادامه داد: با وجود بحران آبی استان مصرف آب کنترل شده نیست و در مقایسه با کشورهای پرآب دنیا سرانه مصرف ما بیشتر بوده و رها سازی آب به طبیعت در ایران بسیار ناچیز است که در صورت ادامه این روند، در سالهای آتی حتی در تامین آب شرب نیز با مشکلات جدی روبرو خواهیم شد.
امیرپور دیلمی در خصوص چاههای غیر مجاز در سطح استان گفت: موضوع تفکیک اراضی کشاورزی به قطعات کوچکتر و تغییر کاربریی آنها از کشاورزی به ویلایی باعث شده تعداد چاههای غیر مجاز در استان به طور چشمگیر افزایش پیدا کند و این علاوه بر اینکه موجب پایین آمدن راندمان کشاورزی می شود، بلکه منابع آب تجدید پذیر استان را نیز در معرض خطر جدی قرار می دهد.
وی در ارتباط با آمار چاههای مجاز و غیر مجاز در سطح استان گفت: تعداد چاههای مجاز استان بر اساس آمارهای غیررسمی افزون بر ۳۶ هزار حلقه و تعداد چاههای غیر مجاز بر اساس آمار سالهای گذشته چیزی در حدود ۲۵ هزار حلقه است که این رقم قطعا تا به امروز تغییر یافته و اقداماتی که شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی در خصوص پر و مسلوب المنفعه کردن این چاهها انجام می دهد شامل شناسایی و معرفی متخلفین به مراجع قضایی و جلوگیری از حفر چاههای جدید در قالب اکیپ های گشت و بازرسی است.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی در خصوص آب ذخیره شده در پشت سدها و میزان ذخایر برفی استان نسبت به سالهای گذشته ضمن اعلام آمارهای موجود گفت: بارندگی های پاییز سال جاری موجب بالا رفتن هفت درصدی ذخیره آبی استان نسبت به سال گذشته شد؛ این در حالی است که ذخایر برفی استان امسال به طور قابل ملاحظه کاهش یافت و بحث افزایش دما که امسال نیز کمی زودتر اتفاق افتاد باعث افزایش تبخیر شد.
خبرنگار: سکینه اسمی
نظر شما