فقه موجود، پاسخگوی نیازهای کلان انسان نیست/ تأکید برفقه تخصصی

به گزارش خبرنگار مهر، نشست خبری پیرامون افتتاحیه فقه تخصصی صبح امروز در حوزه علمیه امام رضا (ع) برگزار شد.

در این نشست حجت الاسلام همتی، مدیر مؤسسه علمیه امام رضا (ع) درباره راه اندازی این رشته جدید گفت: مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (ع) با رویکرد جدیدی آغاز به کار و رشته‌هایی را تعریف کرده که یکی از آنها فقه تخصصی نظام ساز است.

حجت الاسلام و المسلمین همتی در ادامه افزود: اینکه نگاه ما به فقه چیست در سرفصل دروس ما تأثیر گذاشته است. ما از فقه به عنوان فقه اکبر و فقه اصغر نام می بریم که معنای نگاه جامعه و عقلانی از یک افق برتر نسبت به هستی، انسان و جامعه است و بر همین پایه واحدهای درسی خود را تعریف کرده ایم. به نظر ما فقه موجود مساله نگر، جزئی نگر و فردی نگر است که این مساله باعث شده پاسخگوی پرسش‌ها و نیازهای کلان انسان، اجتماع، جامعه و به نوعی نیازهای تمدنی روز نباشد. برای جبران این قضیه به دنبال این هستیم که دانش پژوه ما در فقه نگاه کلان و جامع داشته باشد تا از آسیب‌هایی که در فقه آموزی در فضای فعلی حوزه وجود دارد اندکی کاسته شود.

وی در ادامه با اشاره به مفهوم فقه اصغر ادامه داد: فقه اصغر هم احکام مکلفین در حوزه فردی را مدنظر دارد و مساله محور است. فقه اصغر با دو بحث عنوان معرفتی و روش اجتهادی نسبت به فقه مطرح است. آموزش روش اجتهاد ورزی در فقه و ناظر بر منافع معرفتی فقه است. سومین نکته در تحلیل مفهوم این رشته است آنکه ما مدعی فقه تخصصی هستیم یعنی فقهی که معطوف به موضوع است اما موضوع کلان و خاص. به این معنا که فقهی که ناظر به سیاست، اقتصاد، اجتماع، خانواده، تربیت و … است. فقه تخصصی یعنی فقهی که معطوف به خاص است ولی کلان موضوع را در برمی گیرد.

حجت الاسلام همتی با اشاره به مفهوم فقه نظام ساز تصریح کرد: فقه در دو حیطه چارچوب ساز است یکی در حیطه فردی و شخصی که نسبت فرد با خدا و انسان را تعیین می‌کند که چارچوب‌های شخصی و رفتاری او را مشخص می‌کند. بر اساس چارچوب‌های رفتاری در سبک زندگی انسان مخصوصاً در دوره جدید، ما مواجه با نظام‌ها و سازمان‌هایی هستیم که به نوعی در نظم‌های جدید به وجود آمدند. مثل کمونیسم، لیبرالیسم و … منظور از این نظام داشتن به این معناست که عنصر محوری در همه نظام‌ها وجود دارد و بقیه عناصر حول این موضوع شکل می‌گیرد. وقتی مدعی هستیم فقه باید بتواند اداره امور زندگی و شخص را بر عهده بگیرد باید بتواند در این حیطه‌های اجتماعی دست به عمل بزند.

وی در ادامه با اشاره به مفهوم علم فقه در زندگی روزمره انسان‌ها گفت: علم فقه محسوس‌ترین، عینی‌ترین روش علمی است یعنی وقتی با کتاب فقها مواجه می‌شویم مساله‌های آن درگیر با عینی‌ترین مسائل زندگی انسان است که یک شخص در طول زندگی روزانه در ابعاد مختلف با آن درگیر است لذا فقه با علوم انسانی و فلسفه که با بنیادهای فکری و اندیشه‌ای انسان در ارتباط است ولی فقه نظام ساز با چارچوب‌های برون داد زندگی انسان در ارتباط است. بنابراین باید در حیطه بروز و ظهور و عینیت بتواند برای انسان تعیین تکلیف کند.

مدیر حوزه علمیه امام رضا (ع) تاکید کرد: باید دید روند فقه و سابقه تاریخی ما در رابطه با نظام‌های فقه نظام ساز به چه صورت بوده است؟ به دلیل اینکه روند تکامل فقه ناظر بر نیازها و مطالبه گری های مردم بوده است یعنی کمتر اتفاق می‌افتاد که فقه‌های ما بدون نیاز مردم دست به ابتکار و ایجاد مبانی فقهی جدیدی بزنند. به دلیل اینکه قدرت و حاکمیت در دست شیعه نبوده است. معمولاً مساله‌های فقهی ناظر بر مطالبات مردم شکل گرفته اند. منظور از مردم هم یک انسان مسلمان است که در حیطه فردی خود با مساله‌هایی مواجه است. به همین دلیل فقه در حیطه فردی فربه شده و در حقیقت در اینجا تورم مساله و پاسخگویی داریم چون مطالبه و خواسته مردم در این حیطه بوده است که بر اساس آن توضیح المسائل ها شکل گرفت که برای سوال‌های شخصی یک فرد مسلمان است.

وی افزود: اما در فقه نظام ساز دو جهت باید لحاظ شود؛ یکی اینکه مساله پرسشگری و مطالبه گری دولت هاست اگر امروز در فقه نظام ساز دستمان خالی است به خاطر عدم مطالبه گری دولت‌ها از حوزه بوده است. دولت‌ها باید خود را مکلف و مجری قوانین اسلام بدانند یعنی وقتی به سابقه تاریخی شیعه نگاه می‌کنیم کتاب لمعه دمشقیه که حدود ۳۰۰ سال در حوزه در حال تدریس است و سابقه آن نشان می‌دهد در حکومت سربداران برای زندگی روزمره این کتاب نوشته شده است. در فقه نظام ساز دولت‌ها مکلف هستند که خود را به فقه قوانین دینی و به دست آوردن قوانین دینی ملزم بدانند و در حیطه‌های مختلف اجتماع و خانواده بر اساس آن روند قانون گذاری انجام شود. بنابراین مجلس قبل از اینکه قانونی را برای تصویب بفرستد باید شاخص‌های اسلامی بودن آن را بررسی کند.

وی افزود: بحث دوم اجرای این قوانین است که متأسفانه گاهی یکی از نقطه ضعف‌هایی که در فقه نظام ساز وجود دارد اجرای آن است که در مقام اجرا نیاز به اجتهاد داریم یعنی صرف ایجاد قانون دینی کفایت نمی‌کند. اکنون یکی از مشکلات ما در این راه مجریان قوانین دینی هستند که قابل نقد و بررسی است.

وی در پایان با اشاره به شکل گیری فقه تخصصی نظام ساز در مؤسسات آموزش عالی گفت: این رشته نزدیک ۲۸ عنوان فقه تخصصی را شامل می‌شود که در مؤسسه حوزه علمیه امام رضا (ع) حدود ۴ رشته را راه اندازی کرده ایم این چهار رشته با عنوان فقه السیاست، فقه القضا، فقه الاقتصاد و فقه صنایع غذایی است. طی اطلاعیه و پذیرش‌هایی برای این رشته‌ها حدود پنج نفر در نظر گرفتیم که با یک حلقه منسجم در حال راه اندازی است و برای هر رشته یک استاد تخصصی در نظر گرفته ایم. با لحاظ همه این نگاه‌ها و بینش‌ها به یک ساختار فکری رسیدیم که روند اجرایی آن روز سه شنبه همزمان با میلاد پیامبر اسلام (ص) در این حوزه علمیه افتتاح خواهد شد. کل دوره این فقه تخصصی ۱۰ سال است که ما مدعی هستیم کسی که این ۱۰ سال را بگذراند می‌تواند مجتهد متخصص در این حوزه تربیت شود.