خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: واژه فرهنگ واجد طیف معنایی گسترده‌ای است. اصطلاحی است به واقع نامحدود که اساساً می‌توان آن را به هر چیزی اطلاق کرد که توسط موجودات انسانی آفریده شده و از هر آنچه که جزئی از طبیعت بوده، مجزاست. بسیاری از اندیشمندان برای روشن کردن این مفهوم گفتارهای متفاوتی را اطلاق کرده‌اند.
بر این‌اساس فرهنگ شامل ارزش‌های اجتماعی و هنجارهای موجود در جوامع بشری و همچنین دانش، باورها، هنرها، قوانین، آداب و رسوم، توانایی‌ها و عادت‌های افراد گروه یا جامعه می‌شود. در ادامه این تعریف بالتبع می‌توان بیان کرد که فرهنگ چیزی است که هر فرد به عنوان یک عضو از جامعه خود فرا می‌گیرد.
مفهوم مهمی که اینجا مطرح می‌شود «هنجار» است. هنجار فرهنگی رفتار قابل قبول یک جامعه را تعیین می‌کند و به عنوان راهنمای نحوه رفتار، پوشش لباس، زبان، و حرکت در یک موقعیت خاص و همچنین انتظارات در یک گروه اجتماعی عمل می‌کند. با توجه به این نکته که هر کشوری و هر فرهنگی واجد خرده‌فرهنگ‌هایی در زیرمجموعه خود است، بنابراین تک فرهنگ گرایی و ترویج یک فرهنگ خاص برای کل آن جامعه خطرهایی در پی خواهد داشت.
می‌دانیم که رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در نخستین دیدار خود با هیأت دولت سیزدهم مسئله «بازسازی انقلابی عرصه فرهنگ» را با قید عقلانیت مطرح کردند. بنابراین روند گذشته عرصه فرهنگ، روندی رو به تکامل نبوده است و چون فرهنگ برای مردم است و دستور رهبری نیز کلی است و کلیت فرهنگ را واجد می‌شود، بنابراین ضرورت دارد که نظرات و پیشنهادات نمایندگان کلیه خرده فرهنگ‌ها در این بازسازی اعمال شود.
متأسفانه نخبگان و فعالان فرهنگی در استان‌های کشور، راه چندانی به رسانه‌ها ندارند و نقطه نظرات، ایده‌ها و تئوری‌های آنها که بعضاً از نظرات پایتخت‌نشینان ممکن است بهتر باشد، مطرح نمی‌شوند. شاید یکی از دلایل برای ضرورت این بازسازی همین شنیده نشدن صدا و نظریات نخبگان استان‌ها و مناطق دورافتاده توسط رسانه‌های انقلابی باشد. رسانه‌ای که از بیت‌المال ارتزاق می‌کند باید صدای تک تک مردم ایران – و نه صرفاً پایتخت‌نشینان – باشد.
برای رسیدن به این مقصود خبرگزاری مهر در پرونده بازسازی انقلابی عرصه فرهنگ خود تلاش کرده تا با فعالان فرهنگی شهرستان‌های مختلف کشور نیز گفت‌وگو کند. از این دست مطالب پیشتر گفت‌وگوهایی با میترا متاجی، فعال و منتقد فرهنگی و ناشر مستقر در شهرستان نوشهر مازندران، محمدرضا یوسفی، کارشناس ارشد مدیریت آموزش و فعال فرهنگی در خراسان جنوبی، عبدالله رئیسی، از فعالان فرهنگی و رسانه‌ای در سیستان و بلوچستان و حجت‌الاسلام جواد فراهانی، فعال فرهنگی استان مرکزی و اکبر فراهانی نیا مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گلستان، احمد رشیدی، فعال فرهنگی اهل سنت از شهر سقز و نواب کرد، رئیس اداره کتابخانه‌های عمومی شهرستان خاش گفت‌وگو کرده‌ایم. در این قسمت نیز پای صحبت‌های حجت‌الاسلام سید حسین حسینی نوری؛ امام جمعه شهرستان ملارد نشستیم.
قسمت‌های پیشین این مجموعه را اینجا ببینید و در ادامه با مشروح این گفت‌وگو همراه شوید:
* می‌دانیم که انقلاب اسلامی ایران ماهیتی فرهنگی دارد و ما در اصل پیروزی قیام به زعامت امام خمینی (ره) را مدیون مؤلفه‌های فرهنگی هستیم. بنابراین باید در طول عمر پربرکت انقلاب، فرهنگ اصلی‌ترین دغدغه حکومت بوده باشد. از وجهی این دغدغه وجود داشته است، چرا که در کلام امام (ره) و مقام معظم رهبری به عنوان رهبران دینی و سیاسی جامعه همیشه از وجهی ایجابی ضرورت توجه به فرهنگ دیده می‌شود. با این اوصاف وقتی که رهبر و رئیس حکومت از مسئله بازسازی انقلابی عرصه فرهنگ سخن به میان می‌آورند، نشان از ضعف‌های شدید در برنامه‌های پیشینی دارد. به نظر شما ضرورت بازسازی ساختار فرهنگ و رسانه در چیست و آسیب‌ها و نقاط ضعف ساختار کنونی را در چه مواردی می‌بینید؟
بازسازی انقلابی حوزه فرهنگ و به پیوست آن رسانه به‌عنوان ساختار فرهنگ‌ساز عصر فعلی، نیاز به شناخت مختصات دقیق آنچه هست، آنچه می‌تواند باشد و آنچه باید باشد، است. این بازسازی باید در لایه سازمانی، نیروی انسانی و سیاست‌ها اعمال شود. اگر این سه لایه با استراتژی شناسایی نظام مسائل و حرکت انقلابی برای بازسازی آن حرکت کنند می‌توان امیدوار بود فرهنگ و رسانه می‌توانند جایگاه اصلی خود یعنی ایفای نقش موتور پیشران را در جامعه ایفا کنند. البته همان‌گونه که مقام معظم رهبری نیز تاکید کردند منظور از «حرکت انقلابی» یعنی حرکتی خردمندانه و عاقلانه. معنای «انقلابی بودن» بی‌هوا حرکت کردن و بی‌حساب حرکت کردن نیست.
* مهمترین مسئله کشور و مردم که با بازسازی ساختار فرهنگ و رسانه باید حل شود، چه مسئله‌ای است؟
داشتن نقشه راه فرهنگی مبتنی بر افکار عمومی، مخاطب شناسی، ذائقه شناسی و برآمده از نظام مسائل فرهنگی کشور ضرورتی حتمی برای توفیق بازسازی انقلابی حوزه فرهنگ و رسانه است. وقتی از بازسازی سخن به میان می‌آید، این بازسازی باید به پایداری رابطه میان افکار عمومی و بدنه فرهنگی در لایه‌های مختلف منجر شود و الا باید منتظر ربایش افکار عمومی توسط فرهنگ‌های ساختگی موازی باشیم؛ فرهنگ‌هایی که با پوسته جذاب باهدف تغییر پاردایم‌های فرهنگ ملی و بومی حرکت کرده و هر ثانیه تاخیر ما منجر به تقویت آن می‌شود.
* برای تدوین موفق طرح بازسازی ساختار فرهنگ و رسانه و در مرحله بعد، اجرا و نظارت بر اجرا، چه الزاماتی باید رعایت شود؟
قطعاً پرهیز از نگاه کوتاه مدت و مبتنی بر شعار و تعریف دقیق حفره‌های نیازمند بازسازی فرهنگی و تحقق نتیجه اثربخش می‌تواند، حرکتی انقلابی در راستای بازسازی فرهنگی رسانه‌ای قلمداد شود. رسانه، هم به‌عنوان بخش مهمی از ساخت فرهنگی جامعه و هم به‌عنوان بازوی جدی تحقق سیاست‌های فرهنگی، باید دارای نقشی محوری بوده و بتواند ضرورت‌ها، چیستی و چرایی این بازسازی را عمومی‌سازی کرده و مطالبه‌گر تحقق بدون فوت وقت این مهم باشد. آنچه نباید از آن غافل بود خسارت‌های ناشی از تعلل در تحقق موفق بازسازی فرهنگی است.
* اگر این طرح درست تدوین و اجرا شود، چه فواید و تأثیر ملموسی بر زندگی مردم خواهد داشت؟
اگر این طرح درست تدوین و اجرا شده و باعث ارتقای سطح و ذوق زیبایی شناسی مردم گردد، وضعیت هم صنایع فرهنگی و هم فرهنگ عمومی تغییر خواهد کرد. بجای حمایت از یک فرهنگ یا باور خاص و یا حمایت از یکسری محصولات صنایع فرهنگی خاص باید به بالا رفتن ذوق زیبایی شناسی مردم و داوری ذوقی آنها سرمایه گذاری کنیم. این سرمایه‌گذاری در آینده اتفاقات خوشایندی را رقم خواهد زد.
* جایگاه مردم در نظام حکمرانی مطلوب فرهنگ چیست؟
سازمان‌های رسانه‌ای و فرهنگی در کشور ما طراحی پاسخگویی و نظام نیازشان مبتنی بر بر مخاطب شناسی مردمی نیست. یعنی اساساً سازمان فرهنگی و رسانه‌ای مشتری ندارد و پاسخگوی جایی هستند که پول از آن دریافت می‌شود و در واقع نگاه کاملاً اقتصادی است و این نگاه وقتی بالا به پایین و دستوری شود و پول محوریت باشد ناکارآمدی و بی اثر شدن پدیدار می‌شود، اما اگر با توجه به نظر و سلیقه مردم محتوا ساخته شود و به مردم و جامعه پاسخگویی شکل بگیرد، پویایی، خلاقیت و تحول صورت خواهد گرفت.
* نخبگان، فعالان فرهنگی و مسئولان چه وظایفی در بازسازی ساختار فرهنگ و رسانه دارند؟
ایجاد کسب و کارهای جدید و خلاقانه، راه اندازی مراکز خلاقیت، نوآوری و ایده پردازی در عرصه فرهنگ، توجه به مفاخر استان‌ها و پررنگ کردن توانمندی‌های استانی، اصلاح رویه‌های ناموفق قبلی، مقابله با جنگ نرم، جریان سازی فرهنگی، گسترش دایره مردمی در فعالیت‌ها و ترمیم زیر ساخت‌های فرهنگی و توجه به کارکردهای شورای فرهنگ عمومی از حوزه‌های مهمی است که نیازمند بازنگری و هم افزایی نخبگان فرهنگی ملی و منطقه‌ای است.
* مردم چگونه می‌توانند در بازسازی انقلابی ساختار فرهنگ و رسانه مشارکت کنند و پیشنهاد شما در طراحی سازوکار این مشارکت مردمی چیست؟
سرمایه گذاری در صنایع فرهنگی و فناوری اطلاعات، بالابردن سواد رسانه‌ای، بهره گیری حداکثری از نخبگان در رسانه، افزایش توان رسانه‌های مسئول و متعهد در تمامی نقاط دنیا و گسترش فرهنگ اسلامی ایران در سپهر جهان، افزایش تعاملات فرهنگی مطلوب با دیگر فرهنگ‌ها و ادیان، ضرورت توجه رسانه‌های داخلی به آداب و رسوم، سنت‌ها و اسطوره‌ها و خرده فرهنگ‌ها، ارائه تولیدات فرهنگی مناسب نیاز مخاطبان، ساخت و بازساخت مدام سرمایه فکری خود در برخورد با تحولات کنونی در بازسازی انقلابی ضروری است.
* به نظر شما مهمترین اصل و سیاست حکمرانی فرهنگی چیست؟
سیاست فرهنگی، سیاست انقلاب اسلامی است. انقلاب اسلامی بدین معنا است که فرهنگ اسلامی در کلیه شئون فردی و اجتماعی کشور اصل و پایه و مبنا قرار گرفته است. بنا بر این نباید فراموش کرد که انقلاب اسلامی حقیقتاً انقلاب فرهنگی است و اگر نگوییم همه اختیارات و امکانات، قدر مسلم این است که می‌توانیم بگوییم بیشترین و مهمترین و عمده‌ترین تلاش‌ها و توانمندی‌ها باید برای تکامل و توسعه و تحرک فرهنگی در همه شئون فردی و اجتماعی به بهترین نحو صرف شود.
* میزان تاثیر منش و سبک زندگی مسئولان، در فرهنگ عمومی جامعه چقدر است؟
مردم به طور معمول از رفتارهای مسئولان و رهبران خود الگو می‌گیرند و نه از گفتار آنها، چرا که گفتار حرفی است که ممکن است در دل هم بنشیند و اثر معنوی زیادی داشته باشد اما آنچه اثر فوق العاده‌ای دارد رفتار است. یکی از احادیثی که پیامبر اکرم (ص) درباره مسئولان دارند این است که می فرمایند که خداوند در روز قیامت از مسئولین و رهبران جامعه سؤال می کند که شما چگونه رفتار و اعمالی داشتید؟ این اعمال و رفتار به طور خاص مورد سؤال قرار می‌گیرد. علت هم این است که مسئولان و سیاستمداران کشور نقش مستقیمی در شکل گیری رفتار در بین مردم دارند. یعنی معمولاً افراد جامعه از مسئولان خودشان درس می‌گیرند. در برخی از روایات داریم که مردم از هر چیزی بیشتر به مسئولان و مدیران خود شبیه‌تر هستند. سعی می‌کنند خودشان را با آنها تطبیق دهند. با رفتار و عملکرد آنها خودشان را وفق می‌دهند.
* با توجه به انتصاب رئیس جدید صداوسیما، چه پیشنهادهای ملی و استانی برای بازسازی ساختار رسانه‌ای کشور دارید؟
برنامه‌ریزی در جهت ایجاد مخاطب پایدار با ضریب اثر بالا
کنش‌گری فعال در جنگ تبلیغاتی و رسانه‌ای
به‌کارگیری روش‌های عادلانه و توجه به استعدادیابی از همه نقاط کشور برای جذب و تربیت هنرمندان، بازیگران، مجریان و کارمندان متعهد و کارآمد و جوان
تدارک خطوط محتوایی ویژه ازجمله «استحکام بنیان خانواده»، «فرهنگ کار و جهاد اقتصادی»، «نگاه امیدوارانه به آینده»، «احساس مسئولیت و تقویت روحیه مسئولیت‌پذیری»، «تربیت نسل جوان پیش‌رونده، امیدوار، پُرشوق، خودباور و معتقد به ارزش‌های اسلامی و ملی»، «حفظ هویت دینی، ملی و انقلابی»، «حفظ سنت‌های ملی و قومی»، «انعکاس مفاهیم اخلاقی و ارزش‌های انقلاب اسلامی» و «سواد رسانه‌ای»
شکل‌دهی یک جریان پرقدرت و مستقل تولید محتوا برای مخاطب کودک و همچنین نوجوان
نظر شما