نگاه ما به دین بوی ایدئولوژیک گرفته است/اشتباهات رایج ادبیات دینی

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: دین با فطرت آدمی مرتبط می‌شود و راهنمای زیست او و مهم است که از دین چگونه گفت و نوشت، وقتی سخن از ادبیات دینی کودک و نوجوان می‌شود به دلیل آنکه کودکان به فطرت خود بیش از دیگران تکیه داند می‌توان گفت دین را هم طبق فطرت پذیرا می‌شوند اما نحوه تعامل و ارتباط با مخاطب کودک و نوجوان در ادبیات دینی همواره محل بحث و اختلافاتی بوده و عده‌ای توجه به اصل دین خالی از برداشتهای اشتباه فردی را عامل موفقیت بیان دینی با کودکان می‌دانند و گروهی هم معتقدند لازم است منطبق با درک کودک با او از دین سخن گفت در این میان گروهی از نویسندگان کودک انتقادات بنیادین بر نگرش دینی دارند و ریشه مشکلات را فقدان درک درست از دین می‌دانند؛ علیرضا متولی، نویسنده کودک و نوجوان و کارشناس روانشناسی از دانشگاه شهید بهشتی معتقد است ما طلای دین را شناسایی نکردیم و نگاه ما به دین بوی ایدئولوژیک گرفته است.

متولی نویسنده ادبیات کودک و نوجوان در بررسی ادبیات دینی کودک و عوامل تاثیرگذار بر مخاطب گفت: جذاب بودن، داشتن ماجرا و شیرین بودن داستان از کلیات اثر گذاری ادبیات دینی بر مخاطب کودک و نوجوان است اما مشکل این است که برداشت ما از دین دچار خدشه است چه برسد به آنکه به تاثیر ادبیات دینی بپردازیم، نگاه ما به دین در این چهل سال تغییر کرده است. من متولد سال ۴۴ هستم و در مسجد بزرگ شدم، برای هیئت و کلاس قرآن و کتابخانه به مسجد می‌رفتم، نویسندگی را هم در مسجد آموختم و به طور کلی در محیط مذهبی بزرگ شدم.

وی ادامه داد: انواع افراد متدین و معلمهای دینی را دیده ام، ولی نگاه دینی متدینین و روحانیون دینی قبل از سال ۵۷ با نگاه دینی متدینین، روحانیون و کسانی که نظام دینی را -بعد از سال ۵۷- پایه گذاری کردند، زمین تا آسمان فرق دارد و این لطمه میزند، مشکل ما نگاه دینی است و اگر نگاه دینی را درست کنیم همه چیز درست می‌شود. قبل از انقلاب یک مجله داشتیم به نام پیام شادی و اگر الان که بررسی شود کیفیتی ندارد ولی برای ما دنیای خوبی بود.

این نویسنده کودک و نوجوان عنوان کرد: پیش از انقلاب نویسندهای به نام محمود حکیمی بود که با کارهای او زندگی می‌کردیم و الان می‌توان ایرادات فنی زیادی به آثارش داشته باشیم اما آن آثار ما را خوشحال می‌کرد و مشکل ادبیات دینی تغییر نگاه به دین است، نگاه ما به دین رنگ و بوی ایدئولوژیک گرفته است و در این ۴۰ سال متاسفانه درونی شد، الان همین دوستان بسیار خوب دینمدار ما خیلی از اعتقاداتی که مربوط به دین نیست را به دین متصل می‌کنند و به تابو تبدیل شده و نمی‌توانیم از آنها بگذریم. اگر این تغییر رخ ندهد هیچ اتفاقی در ادبیات دینی کودک و نوجوان نخواهد افتاد.

متولی در پاسخ به این پرسش که نسل‌ها تغییر می‌کنند برای نسل فعلی در ادبیات دینی چطور صحبت کنیم؟ گفت: ۱۴۰۰ سال قبل وقتی که تبلیغ دین توسط پیامبر آغاز شد چند نسل عوض شده؟ اگر هر قرن ۲ نسل محسوب شود حداقل ۳۰ نسل! مردم بیدین شدند؟ تعداد دینداران کمتر شده؟ نشده است. چرا؟ چون یک اصل قرآنی وجود دارد و متاسفانه دوستان ما نمی‌خواهند بپذیرند که وقتی پیامبر از امت خود گله می‌کند، خداوند می‌فرمایند من دینم را حفظ می‌کنم و اینکه بنده من جهنمی یا بهشتی می‌شود وظیفه تو نیست و تو وظیفه داری اطلاع رسانی کنی و این اصل دین است و آیا ما اینگونه عمل کردیم؟ خیر.

وی در ادامه تاکید کرد: تا وقتی نتوانیم حقایق شیرین دین را بیان کنیم، مخاطب نمی‌شنود و یک اصل وجود دارد که انسان‌ها در درک از دنیا متنوع هستند و به هر حال همه دریافت یکسان از دین نخواهند داشت و روایت معتبری هست که پیامبر می‌فرمایند برای توسعه مکارم اخلاق مبعوث شده است «إنَّما بُعِثتُ لاُِتَمِّمَ مَکارِمَ الأخلاقِ» و پیامبر نمی‌گوید من آمدم مردم را نمازخوان کنم و یا روزهگیر کنم و یا مردم را دعای توسل خوان کنم هر چند که قطعاً یکی از راههای رسیدن به مکارم اخلاق بندگی و عبادت است.

این نویسنده کودک و نوجوان خاطر نشان کرد: اصل دین توجه انسان به اخلاق و مکارم اخلاق است و شهید مطهری به درک نادرست از دین و اخلاق نقد جدی داشت و ما دینی داریم که با اسلام فاصله دارد به عنوان مثال در اسلام دروغ مصلحتی وجود ندارد اما دینی که ما ساختیم این نوع دروغ را قبول دارد و در هر صورت دروغ محکوم است و باید کودکان از همان ابتدا طبق فطرت الهی با اخلاق و قبح دروغ آشنا شوند و برایشان دروغ را عادی نکنیم. اخلاق را ترویج دهیم کار دینی کرده ایم.

متولی همچنین عنوان کرد: هر کاری که با آن اخلاق را رواج دهیم کار دینی انجام دادیم، ترویج راستگویی یعنی ترویج دین، مبارزه با ظلم و نوشتن راجع به آن کار دینی است اما دوستان ما فکر می‌کنند ما باید راجع به ظهور امام زمان (عج) بنویسیم که کار دینی کرده باشیم و بر این گمان هستند که نوشتن راجع به زندگی امام حسین کار دینی محسوب می‌شود در حالیکه حتی کتابهای در دسترسی از روایات امام حسین (ع) در دسترس نیست و صرفاً به زیارت عاشورا و پخش بسیار زیاد آن بسنده کردند. آیا جزوه‌ای که ۴۰ حدیث از امام حسین (ع) باشد را بین مردم توزیع نمی‌کنند.

وی به درک و عادات اشتباه دینی پرداخت و ادامه داد: حدیث کساء را مانند دعای کمیل می‌خوانند در حالیکه حدیث کساء باید حدیث خوانی شود که برای گسترش احادیث آنها را می‌خواندند و حالا به اشتباه دارند روایت خوانی را مانند دعا می‌خوانند و قسمتهایی را تکرار و گریه می‌کنند؛ این اشتباه‌ها را انجام می‌دهیم و می‌خواهیم در بستر همین اشتباهات ادبیات دینی را رواج دهیم و با این نگاه دینی و نگاه اشتباه به نتیجه نمیرسیم.

متولی گفت: اگر گروهی از انسان‌ها که هرگز طلا را ندیده اند و به آنها مس را به جای طلا به آنها معرفی کرده باشند وقتی طلای ناب را ببینند باور نمی‌کنند و دین هم همینطور است که الان ما در دین دنبال مس هستیم و باید ابتدا طلا شناسی راه اندازی کنیم و طلای دین را کشف کنیم تا ادبیات دینی داشته باشیم با دست یافتن به طلای دین خود ره بگویدت که چون باید رفت.