سوژه سیاسی خط قرمز نیست/ «مدیر مدرسه» وسط‌باز است؟

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط‌عمومی انجمن سینمای جوانان ایران، شانزدهمین جلسه از نهمین فصل پاتوق فیلم کوتاه، روز یکشنبه ۱۷ تیرماه ۱۴۰۳ با نمایش ۴ فیلم کوتاه در پردیس سینمایی بهمن برگزار شد.

در این جلسه از فصل نهم پاتوق که به همت انجمن سینمای جوانان ایران برگزار شد، فیلم‌های کوتاه «ایار» به کارگردانی مهدی امینی، «دوئل» به کارگردانی اعظم مرادی، «مدیر مدرسه» به کارگردانی میکائیل دیانی و «گربه ماهی» به کارگردانی امیرحسین مهماندوست روی پرده رفتند و در ادامه آرش خوشخو نویسنده و منتقد سینما و محمد صابری به عنوان مجری‌کارشناس در گفت‌وگو با کارگردانان این آثار به بررسی آن‌ها پرداختند. بیژن میرباقری نویسنده و کارگردان باسابقه سینما مهمان ویژه این نوبت از پاتوق فیلم کوتاه بود.

جهان نادیده کودکان کار را تلخ نبینیم

در بخش نخست نقد و بررسی فیلم‌ها مهدی امینی کارگردان فیلم‌کوتاه «ایار» با بیان اینکه ایران بهشت سوژه‌هاست و ما در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که از هر لحاظ بحرانی است، توضیح داد: من در کودکی کار می‌کردم و همیشه در ذهنم بود که نباید فضای تلخ آن دوران را نشان دهم. در این فیلم هم نمی‌خواستم بگویم بچه‌های کار بدبخت هستند، دوست داشتم در بستر بچه‌های کار یک جهان نادیده را به تصویر درآوردم.

آرش خوشخو هم با اشاره به اینکه «ایار» به نسبت سوژه‌اش بیش از اندازه کوتاه بود، عنوان کرد: پرداختن به کودکان فداکار یک ژانر دیرپا در سینمای ایران است و از قدیم آثاری با همین موضوع داشته‌ایم مانند «بچه‌های آسمان» و فیلم مهم «نیاز». این ژانری بوده که حاصل یک جهش جمعیتی در دهه ۶۰ بوده است که از پی آن شاهد تولید فیلم‌هایی با موضوع پسربچه‌های کار بودیم.

سپس امیرحسین مهماندوست کارگردان «گربه ماهی» روی صحنه آمد و بیان کرد: این سومین فیلم من است، چندی پیش هم «سکوت جهان» را به پایان رساندم. «گربه ماهی» در مرحله اول «سرویس» نام داشت اما من نسخه اولیه‌ای به استادم آقای جلیلوند دادم و او گفت نام فیلم را عوض کن چون هیچ جشنواره‌ای به فیلمی که نامش wc باشد، جایزه نمی‌دهد!

خوشخو با اشاره به «گربه‌ماهی» گفت: مسأله اجاره کردن خانه برای دختران مجرد مسأله مهمی است که به نظرم در فیلم‌های اجتماعی باید به آن پرداخته شود اما تاکنون فیلمسازی سراغش نرفته است. از این منظر «گربه‌ماهی» جذاب بود، یک نگاه کمیک هم در فیلم وجود داشت و آن صحنه‌ای بود که ما از دید گربه به محیط نگاه می‌کردیم که به نظرم خلاقانه و کمیک بود.

فیلمی سخت از یک کارگردان زن

در ادامه آرش خوشخو در غیاب کارگردان فیلم کوتاه «دوئل» درباره این فیلم گفت: تلاش برای ساخت یک فیلم حادثه‌ای در بستر محیط‌بان‌ها خوب بود. در این فیلم تلاشی هم برای انتقال حس معصومیت از طریق طبیعت می‌شود کمااینکه به طور کلی در عالم سینما تلاش‌های خوبی برای انتقال چنین حس‌هایی شده است. با این حال «دوئل» کمی گیج‌کننده بود و انگار یک فیلم ناتمام است در واقع یک فیلم جاندار قابل رؤیت برایم نبود. با این حال ساخت چنین فیلمی برای یک فیلمساز زن سخت است اما نسل فعلی زنان فیلمساز این موضوع را مرتفع کرده‌اند.

چالش‌های «مدیرمدرسه» و مسئله «مسئولیت»

سپس فیلم کوتاه «مدیر مدرسه» مورد بررسی قرار گرفت که میکائیل دیانی درباره این فیلم‌کوتاه توضیح داد: قبل از اینکه فیلم داستانی بسازم مستندهای اجتماعی در فضای آسیب‌های اجتماعی می‌ساختم. چند سالی بود که درس فیلمسازی می‌خواندم. در این مسیر آقای نجاتی و خانم اسمی‌خانی استاد ما بودند، «مدیر مدرسه» هم دومین فیلم کوتاه داستانی من بود، درباره نام فیلم هم باید بگویم وقتی طرح اولیه‌اش را محمد منصوبی نویسنده برایم تعریف کرد، گفتم ما کتاب‌های زیادی از جلال احمد خوانده‌ایم و نام «مدیر مدرسه» به این فیلم می‌خورد. از سوی دیگر چون قرار بود فیلمی درباره مسئولیت‌پذیری بسازیم، «مدیر» بودن موضوعیت داشت.

دیانی درباره ساخت «مدیر مدرسه» همزمان با مسئولیتش در انجمن سینمای جوانان ایران و حضورش در جشنواره فیلم‌کوتاه تهران هم تأکید کرد: من قبل از اینکه به انجمن بیایم و مسئولیت داشته باشم، فیلمساز بودم و مسائل اجتماعی برایم اهمیت داشت، اتفاقات سال ۱۴۰۱ هم بستر مناسبی بود تا قصه‌ای درباره مسئولیت‌پذیری بسازیم، برای همین موضوع هم ۱۰ روز از انجمن مرخصی گرفتیم، رفتیم و فیلم ساختیم بعد هم فیلم را به جای دیگری ارائه کردیم و گفتند از آن حمایت می‌کنند.

وی درباره امکان پرداختن به سوژه‌های ملتهب سیاسی توسط فیلمسازان دیگر هم افزود: باید بگویم بخشی از ساخت چنین فیلم‌هایی ناظر بر درون آدم‌هاست. ما در سه سالی که در انجمن بودیم، گفتیم خطوط قرمز اخلاقی برایمان مسأله است اما خطوط قرمز سیاسی برای ما خط قرمز نیست. اما به هر حال فیلمسازان کمتر دغدغه مسائل سیاسی دارند.

در ادامه کارگردان «مدیر مدرسه» درباره نقد برخی حاضران نسبت به تصویر ارائه شده از مأموران امنیتی در فیلم خود، با تأکید بر اینکه قرار نیست آدم‌های اطلاعاتی آدم‌های مخوفی باشند، گفت: اینچنین نیست که من اینجا ریلکس باشم، اگر شما ایام جشنواره و بعدش مواجهه برخی رسانه‌های وابسته به نهادهای امنیتی را با من می‌دیدید الان نمی‌گفتید که چقدر من به‌راحتی موضوعات را مطرح می‌کنم. شما فکر می‌کنید من وسط‌باز هستم اما دیگرانی هم فکر می‌کنند من علیه امنیت ملی کار کرده‌ام!

وی افزود: مسأله من در این فیلم طرح این مسأله بود که امکان گفت‌وگو را فراهم کنیم. پلان پایانی فیلم من نشان می‌داد دانش‌آموزان می‌توانند از این پس به مدیر خود اعتماد کنند. از آنجا به بعد فرصت گفت‌وگو فراهم می‌شود. ما در «مدیر مدرسه» سعی کردیم قضاوت نکنیم برخی نام این را وسط‌بازی و برخی عقلانیت می‌گذارند. من انگ وسط بازی را می‌پذیرم اما ترجیح می‌دهم درباره امکان «گفت‌وگو» صحبت شود.

خوشخو هم گفت: فیلم «مدیر مدرسه» کارگردانی، طراحی صحنه و … خوبی داشت. «مدیر مدرسه» فیلمی است که کارگردانش می‌تواند به‌عنوان نمونه کار آن را به هر تهیه‌کننده‌ای ارائه دهد و به پشتوانه آن وارد سینمای بلند شود. مسأله مسئولیت در کشاکش مسائل سیاسی همیشه مسأله جذابی بوده است و به فیلم تشخص می‌دهد. در این فیلم هم برایم جالب بود که خانم مدیر مدرسه مسئولیت خود را می‌فهمد، این همان اتفاقی است که در کشور ما کم رخ می‌دهد چون ما مردمی هستیم که مسئولیت خودمان را گاهی به‌خاطر پست یا موقعیت فراموش می‌کنیم.

فاطمه نیشابوری بازیگر این فیلم هم در بخشی از این جلسه بیان کرد: من لحظه به لحظه این فیلم را زندگی کردم، تمام حس‌های این فیلم واقعی بود، از دید یک مادر می‌گویم وقتی در آن موقعیت قرار گرفتم فهمیدم محافظت از بچه‌ها در برخی بزنگاه‌ها فوق‌العاده کار سختی است، باید گاهی خودمان را جای آن شخصیت و موقعیت بگذاریم و گارد نگیریم.

در بخش پایانی این نشست، آرش خوشخو درباره قضاوت نسبت به فیلم‌هایی که با سرمایه دولتی ساخته می‌شوند، تأکید کرد: خیلی از فیلم‌های مشهور ما (چه قبل و چه بعد از انقلاب) با کمک‌های دولتی ساخته شده‌اند. مثلاً «گوزن‌ها» با کمک دفتر فرح و «سفر سنگ» هم با حمایت دولتی ساخته شد. خیلی از فیلم‌های مهم ما با کمک‌های مالی دولت ساخته شده‌اند و این فرقی در ماجرا نمی‌کند. آن پول در ماهیت فیلم تغییری ایجاد نمی‌کند. هالیوود فیلم‌های مهمی دارد که پنتاگون پشت آن‌ها بوده‌است. حالا و در تاریخ سینما وقتی با این فیلم‌ها مواجه می‌شویم، هیچ‌کدام به سرمایه آن فکر نمی‌کنیم و می‌توانیم با خود اثر مواجه شویم. می‌خواهم بگویم این دغدغه‌، از جنس دغدغه‌های مواجهه درست با یک فیلم نیست، بلکه دغدغه‌های سیاسی و روزنامه‌نگارانه است. البته می‌دانم این جملاتم هم شما را قانع نمی‌کند!