اربعین در نقطه امروز؛ دست‌یافته‌ها و بایسته‌ها

خبرگزاری مهر، یادداشت محمدمهدی رحمتی، مدیرمسئول گروه رسانه‌ای مهر: زیارت اربعین فارغ از توصیه‌ها و نقدهایی که متوجه آن بوده طی ده سال گذشته به یک مناسک و سنت ملی – مذهبی تبدیل شده است. حضور بیش از ۲۰ میلیون زائر که سه و نیم میلیون نفر از آنها زائران ایرانی بوده‌اند در یک دوره ۲۰ روزه نشان از بزرگی این رویداد در تاریخ مناسب‌های مذهبی کشور دارد. اما درس‌ها و تجربیات اربعین ۱۴۰۳ در عرصه عمومی و حکمرانی کشور چیست؟

فرصت زیارت ارزان و آسان

شاید بتوان گفت در کنار وجه مناسکی زیارت اربعین، مهم‌ترین شاخص دیگر آن ایجاد زیرساخت یک زیارت آسان و کم هزینه برای زائرین ایرانی است که سفر کربلا از دیرباز یکی از آرزوهای آن‌ها به‌ویژه در میان قشر سنتی و مذهبی بوده‌است. طی سال‌های اخیر زیرساخت‌های کشور به ویژه در سفر زمینی برای یک سفر کم هزینه زیارتی به عتبات در عراق به‌ویژه زیارت کربلا متمرکز بوده‌است و برای علاقه‌مندان به زیارت این فرصت را فراهم کرده تا ضمن انجام مناسک زیارت رضایتمندی اجتماعی نسبی آنها جلب شود.

سبک آموخته زائران و مسافران

در کنار تدابیر عمومی و حاکمیتی در ایران و عراق زائر ایرانی آموخته است که دوره سفر خود را کوتاه کند. زمان آن را محدود به روز اربعین ننماید و تردد خود را با زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی در ایران و عراق منطبق سازد. برای مثال با توجه به آن‌که محدودیت اتوبوس‌های بین‌شهری در کشور مسئله‌ای است که در کوتاه مدت حل آن امکان‌پذیر نیست بیش از ۶۰ درصد زائرین با خودروهای شخصی خود را به مرزهای زمینی می‌رسانند و در مرزهایی مانند مهران فاصله ۱۵ کیلومتری تا پایانه مرزی را با اتوبوس‌های خدمات عمومی طی می‌کنند. اطلاع رسانی غیر رسمی از نرخ کرایه‌ها در عراق و چانه زدن با رانندگان عراقی به بخشی از خرده فرهنگ‌های این سفر بدل شده است به گونه‌ای که اغلب زائران می‌دانند چه بازه قیمتی برای هزینه‌های رفت و آمد، در دوره سفر آن‌ها منطقی است.

به هر حال علی‌رغم سختی‌های سفر زمینی در مجموع زائر از امکان مهیا شده راضی است.

تحقق سقف ممکن تعداد زائران

هرچند دعوت به زیارت امری پسندیده و مطلوب است و تجربه نشان داده مشکلات مقطعی مانع گسترش این سنت نیست اما به نظر می‌رسد با توجه به گرمای هوا و چرخه زائران علاقه‌مند، سقف تعداد زائران شرکت کننده در این رویداد برای سال‌های آینده به ویژه که در ایام گرم تابستان خواهد بود تغییر چندانی نخواهد داشت. بنابراین طبیعی است که برنامه ریزان امر افزایش تعداد زائران را اولویت نخست خود قرار ندهند و به این موضوع توجه داشته باشند که احتمالاً امکان ثبت رکوردهای بالاتر دشوار یا دست نیافتنی است.

حضور ۲۱ میلیونی نیز از هر نظرپدیده‌ای منحصر به فرد و غیر قابل انکار است که باوجود تلاش رسانه‌های بیگانه برای بی‌توجهی به آن در سال‌های اخیر ناگزیر به توجه به آن شده‌اند.

زمینه وفاق سیاستمداران

علی رغم آنکه سال‌های گذشته اصولگرایان به عنوان حامیان زیارت اربعین شناخته می‌شدند و در جریان اصلاحات نقد حاکمیتی بودن آن پررنگ‌تر بود؛ اما امسال و با به قدرت رسیدن دولت چهاردهم که همزمان با اوج عملیات اجرایی زیارت اربعین بود وزرای دولت اصلاح‌طلب پزشکیان با حضور میدانی و تاکید بر لزوم برگزاری هرچه باشکوه‌تر این مراسم تاکید کردند. جدا از آن‌که حل و بهبود همه مسائل اجرایی زیارت اربعین چقدر ممکن است و اهتمام دولت برای بهبود شرایط چه‌اندازه است؛ این رویکرد همگرایانه ارزشمند و موجب افزایش همبستگی اجتماعی خواهد شد.

ظرفیت بی‌نهایت فرهنگی آن

هر چه پیش آمده‌ایم تعامل میان طیف گسترده فرهنگ‌ها و ملیت‌ها در زیارت اربعین بیشتر شده و با خرده فرهنگ‌ها و ارزش‌های اجتماعی یکدیگر تطبیق بیشتری داشته‌ایم؛ اما زیارت اربعین فرصت مغتنمی برای تمرین فرهنگ مدارا در میان شیعیان و در تعامل با دیگر مذاهب ادیان و ملیت‌ها است. هرچند این تعامل به معنای عدول از ارزش‌های ایرانی اسلامی نیست و حتی نباید باب گفتگوی سازنده برای معرفی درست آن‌ها را ببندد اما استفاده از بهترین روش در مواجهه با سایر گروه‌های حاضر در زیارت اربعین نیازمند شناخت درست محیط و ظرفیت‌های تعامل است که می‌بایست با پرهیز حداکثری از ایجاد چالش یا نزاع اجتماعی در ایام زیارت باشد که موجب مخدوش شدن تصویر این رویداد و سو استفاده‌های مخالفان می‌گردد.

به نظر می‌رسد امروزه و در شرایطی که به دوره تثبیت زیارت اربعین رسیده‌ایم، ضرورت برنامه‌ریزی فرهنگی دوچندان احساس می‌شود.