درباره موسی کلیم الله، پیامبری و گفتگو با خدا/فضیلت گفتن و شنیدن

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ طاهره طهرانی: وَکَلَّمَ اللَّهُ مُوسَی تَکْلِیمًا (نساء، ۱۴۶) گفتگو قابلیت شگفت انگیزی دارد. یک گفتگوی ظاهراً ساده کارهای زیادی می‌کند، روایت‌های فردی طرفین را نشان‌می‌دهد، فاصله‌ها را پر می‌کند و به آنها معنا و ظرفیت می‌بخشد، زیر و بم و لایه‌های وجودی شخصیت‌ها را آشکار می‌کند و…

آنچه در پیشانی این متن نوشته شده نیمه کوچک‌تر آیه ۱۶۴ سوره نساء است که پروردگار در میانه گفتگو با خاتم پیامبرانش _محمد مصطفی (ص) _ اشاره می‌کند به داستان‌های پیامبرانی که نامشان برده شده یا برده نشده، نهایتاً از حضرت موسی نام می‌برد که با او به صورتی ویژه سخن گفته است و کلیم الله توصیفی شایسته برای اوست. این ویژگی خاصِ سخن گفتن با خدا و سخن شنیدن از جانب او بیانگر این است که بیشترین داستان‌ها و مثال‌ها از میان پیامبران پیشین مربوط به موسی و بخش‌های مختلف زندگی پرماجرای اوست.

شیوه خاص قرآن در بیان نمایشی، تصویرسازی و شخصیت پردازی از طریق گفتگوها بین شخصیت‌های داستان با موسی، روایت و مثال زدن داستانهای او و بیان رخدادها در سُوَر متعدد و به گونه‌های مختلف و نهایتاً گفتگوی پروردگار به عنوان راوی با فرستاده خود _و البته هرآنکس که بعد از او این کتاب را قرائت کند_ بهترین شیوه برای برقراری ارتباط و درونی کردن معنا برای مخاطب به معنای عام است. شیوه‌ای که بعدها هوشمندانه در ادبیات تعلیمی و عرفانی و حماسی و اجتماعی ما نیز به کار گرفته شده است.

پرداخت و شناخت شخصیت‌ها از خلال گفتگوها

حضرت موسی (ع) و ماجراهای پرتعداد و فراز و فرود رویدادهای زندگیش از نخستین روز تولد و واقعه دراماتیک رها کردن نوزاد بر روی رود پهناور نیل تا برگزیده شدن به پیامبری و داستانهای او با بنی اسرائیل و… مضمون بسیاری از آیات قران است.

در تمام این داستان بلند که در ۲۶ سوره مستقیماً به آنها اشاره می‌شود گفتگوهای بسیاری رد و بدل می‌شود که از خلال آنها شخصیت‌ها پرداخته و شناخته می‌شوند. مادر موسی و خواهرش، همسر فرعون و فرعون، ماجرای موسی با مرد قبطی، فرار و گفتگوی موسی با دختران شعیب و خود شعیب، بازگشت به مصر و برگزیده شدنش به پیامبری، فرمان الهی و شرایط ورود به وادی مقدس طوی و دریافت وحی از طریق آتشی در درخت سبز، برگزیدن هارون و مأموریت در بازگشت به مصر و مقابله با فرعون و اشراف مصر، گفتگوی سه گانه موسی و فرعون و جادوگران، کوچاندن بنی اسرائیل و سرنوشت فرعونیان و نهایتاً ماجراهای او با قوم خود… سرشار از گفتگوهایی‌ست که داستان را به گونه‌ای نمایشی پیش می‌برند؛ چنانکه مخاطبی که این آیات را می‌خواند تصاویر را در ذهن می‌بیند و با موسی همراه می‌شود و به طور نسبی احساس او را در موقعیت‌های متفاوت تجربه می‌کند.

هم کلامی موسی (ع) با پروردگار و نگاه به دوره و داستان‌های پیامبری او

به جز آیه فوق‌الذکر خداوند در آیه ۴۱ سوره طه بار دیگر تاکید می‌کند که موسی را ویژه برای خود ساخته به وجود آورده است: «وَاصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسِی» تو را برای خودم ساخته‌ام. این آیهء کلیدی در میانه آیه‌هایی است که گذشته موسی را به او یادآوری می‌کند و سپس برنامه و مأموریت آینده او را ابلاغ می‌کند. کار ویژه آن گویی تسلی دادن و دلگرم کردن اوست، یادآوری اینکه در گذشته به گونه‌ای شگفت انگیز و معجزه وار حمایتت کردم و زنده‌ات نگهداشتم و با سعی خواهر به آغوش مادر بازت گرداندم و رشدت دادم و در کانون قدرت پرورشت دادم و امنیت و آرامشت بخشیدم؛ پس بدون نگرانی و ترس با برادرت به سوی فرعون برو و آنچه فرمان من است را اجرا کن. دوباره و دوباره خواندن آیه‌ای اینقدر کوتاه و این همه تأثیرگذار وجدآور است، به خصوص که آیه‌های قبل و بعدش آیه‌هایی طولانی هستند و این جمله کوتاه و تأکیدی گویی ایستگاهی است برای تنفس میان هیاهو و هیجانات قبل و بعد خود.

هم کلامی موسی (ع) با پروردگار و نگاه به دوره و داستان‌های پیامبری او از منظر گفتگو -که مهمترین ویژگی و لقب او نیز هست- موجب دوباره خواندن آیات و سوره‌هایی شد که به این پیامبر بزرگ اشاره دارد؛ این مرور دوباره ذهن را روشن و کام را شیرین می‌کند.