تاریخنگاری فلسفه اسلامی در ایران از چندان سنت قوی سترگی برخوردار نیست چرا که مسائل، رویدادها و مواضع فکری و فلسفی فیلسوفان اسلانی متفاوت و در زمانهای گوناگون با چالشهای مهمی نیز روبرو بودند. اما اینکه چرا تاریخنگاری فلسفی در کشور ما اینچنین بوده جای بحث و بررسی دارد.
در میان علوم و معارف وابسته به فرهنگ اسلامی آنچه از لحاظ سیر تاریخی از همه ناشناخته‌تر مانده فلسفه است. سرّ این نکته از طرفی به ابهام و پیچیدگی مسائل فلسفی بازمی‌گردد و از طرف دیگر این است که فلاسفه اسلامی نه تنها به سیر تاریخی مسائل توجهی نداشته اند بلکه احیاناً به علل خاصی موجبات ابهام و اشتباه را فراهم کرده‌اند. اما گذشته از سیرتاریخ نگاری فلسفه اسلامی می‌توان به تاریخ فلسفه اسلامی در دوران چند سده اخیر به‌خصوص بعد از انقلاب اسلامی نگاهی جدی داشت.
جریان علوم عقلی در ایران را می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد که این چهار دوره در چهار مکتب حوزه جای می‌گیرند که عبارتند از: 1- حوزه اصفهان، 2- حوزه تهران، 3- حزوه خراسان، 4- حوزه قم.
بعد از انقلاب اسلامی ایران، قم به مهمترین مرکز تعلیم فلسفه اسلامی تبدیل شد که آن را باید حاصل زحمات علامه طباطبایی و شاگردان برجسته‌اش مانند حسن زاده آملی، جوادی آملی، مصباح یزدی و تمامی کسانی که حکمت را درآنجا(قم) تا به امروز آموخته‌اند، دانست. احتمالاً در هیچ زمان دیگری در تاریخ اسلامی این تعداد دانشجوی مذهبی برای فراگیری علوم عقلیه و به‌ویژه فلسفه همانند امروز در قم نبوده است.
اگرچه که این رشد چشمگیر از صفر شروع نشد اما استحکام پایه‌های آن را می‌توان به فلسفه اسلامی دهه 50 و 60 و 70 که از علامه طباطبایی در قم و کوربن در دانشگاه تهران درطول فعالیت مهم تعدادی از چهره های سرشناس مثل مطهری و آشتیانی به یادگار مانده بود، نسبت داد. مطهری را می‌توان احیاء‌گر فلسفه اسلامی در حوزه قم و سپس انتقال آن به حوزه تهران دانست که این سیر در جای خود از اهمیتی مبنایی برخوردار است. او توانست در این دو حوزه در حد امکان به پاسخگویی جریانهای عقلی مبتنی بر فلسفه اسلامی بپردازد. در جستار ذیل نگاهی هم به سیر زندگی و آثار این استاد شهید خواهیم داشت.
آیت الله مرتضی مطهری (۱۳ بهمن، ۱۲۹۸ - ۱۱ اردیبهشت، ۱۳۵۸) در فریمان واقع در 75 کیلومتری شهر مشهد در یک خانواده اصیل روحانی چشم به جهان می گشاید. پس از طی دوران طفولیت به مکتبخانه رفته و به فراگیری دروس ابتدایی می‌پردازد. در سن دوازده سالگی به حوزه علمیه مشهد عزیمت نموده و به تحصیل مقدمات علوم اسلامی اشتغال می‌ورزد.
در سال 1316 علیرغم مبارزه شدید رضاخان با روحانیت و علیرغم مخالفت دوستان و نزدیکان، برای تکمیل تحصیلات خود عازم حوزه علمیه قم می‌شود درحالی‌که به‌تازگی مؤسس آن آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی دیده از جهان فروبسته و ریاست حوزه را سه تن از مدرسان بزرگ آن آیات عظام سید محمد حجت، سید صدرالدین صدر و سید محمد تقی خوانساری به عهد گرفته‌اند. در دوره اقامت پانزده ساله خود در قم از محضر مرحوم آیت الله العظمی بروجردی (در فقه و اصول) و حضرت امام خمینی ( به مدت 12 سال در فلسفه ملاصدرا و عرفان و اخلاق و اصول) و مرحوم علامه سید محمد حسین طباطبائی (در فلسفه : الهیات شفای بوعلی و دروس دیگر) بهره می گیرد. قبل از هجرت آیت الله العظمی بروجردی به قم نیز استاد شهید گاهی به بروجرد می رفته و از محضر ایشان استفاده می‌کرده است.
وی مدتی نیز از محضر مرحوم آیت الله حاج میرزا علی آقا شیرازی در اخلاق و عرفان بهره های معنوی فراوان برده است. از اساتید دیگر استاد مطهری می توان از مرحوم آیت الله سید محمد حجت ( در اصول) و مرحوم آیت الله سید محمد محقق داماد (در فقه) نام برد. وی در مدت اقامت خود در قم علاوه بر تحصیل علم، در امور اجتماعی و سیاسی نیز مشارکت داشته و از جمله با فدائیان اسلام در ارتباط بوده است.
در سال 1331 در حالی که از مدرسین معروف و از امیدهای آینده حوزه به شمار می رود به تهران مهاجرت می کند. در تهران به تدریس در [[مدرسه مرویةة و تألیف و سخنرانی‌های تحقیقی می پردازد. در سال 1334 اولین جلسه تفسیر انجمن اسلامی دانشجویان توسط استاد مطهری تشکیل می گردد. در همان سال تدریس خود در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را آغاز می کند. در سالهای 1337 و 1338 که انجمن اسلامی پزشکان تشکیل می شود. استاد مطهری از سخنرانان اصلی این انجمن است و در طول سالهای 1340 تا 1350 سخنران منحصر به فرد این انجمن می باشد که بحثهای مهمی از ایشان به یادگار مانده است.
آثار او عبارتند از: آیینه جام، آزادی معنوی، اسلام و مقتضیات زمان (2 جلد)، آشنایی با علوم اسلامی (3 جلد)، آشنایی با قرآن، شرح اصول فلسفه و روش رئالیسم علامه طباطبایی (۵ جلد)، حرکت و زمان در فلسفه اسلامی (2 جلد)، درسهای الهیات شفا (2 جلد)، شرح مبسوط منظومه (4 جلد)، فلسفه اخلاق، مقالات فلسفی (3 جلد).
نظر شما