تلاش انسانها براي دين جهاني غير ممكن است

* خبرگزاري "مهر" - گروه دين و انديشه:  دين جهاني چه مفهومي دارد و قصد دارد به چه هدفي برسد؟

اكثر مناقشات و منازعات ما بين مردم جهان منشاء ديني دارد و آن به گونه اي است كه افراد متعصب هميشه در بزرگ جلوه دادن دين خود بر ديگر اديان راه افراط را در پي مي گيرند . البته اگر قبول كنيم كه مدارج تكاملي انسانها همه با تكامل دين و باورهاي آنان است اعتقاد به ختم نبوت و كامل بودن آخرين مرحله دين آسماني امري غريب به نظر نمي آيد. قبول اين حقيقت جايي براي نزاع بر سر اختلافات اديان باقي نمي گذارد

- دكتر مرضيه شنكايي : اكثر مناقشات و منازعات ما بين مردم جهان منشاء ديني دارد و آن به گونه اي است كه افراد متعصب هميشه در بزرگ جلوه دادن دين خود بر ديگر اديان راه افراط را در پي مي گيرند . البته اگر قبول كنيم كه مدارج تكاملي انسانها همه با تكامل دين و باورهاي آنان است اعتقاد به ختم نبوت و كامل بودن آخرين مرحله دين آسماني امري غريب به نظر نمي آيد. قبول اين حقيقت جايي براي نزاع بر سر اختلافات اديان باقي نمي گذارد. بر آورده كردن نياز روح براي دستيابي به مقام و مرتبه اي كه از منازعات و فشارهاي حيات دنيوي آزاد است را دين به عهده دارد . حال اگر مردمان متعلق به فرهنگ هاي مختلف بكوشند تا اين نياز و شوق روح را به شيوه هاي مختلف ارضاء كنند دليلي براي ستيز و اختلاف وجود ندارد. تجربه نشان داده كه علي رغم معني واژه دين و وظيفه اصلي آن كه پيوند آحاد انساني با يكديگر بوده سبب جنگ هاي بسياري شده است. يكي از محققان ديني به نام ويوكاناندا مي گويد: هيچ چيز بيش از دين به برادري ميان انسانها عينيت نبخشيده و هيچ چيزي بيش از دين موجب دشمني شديد ميان انساني با انسان ديگر نشده است. هيچ نهادي مثل دين موسسات خيريه، بيمارستان براي انسانها و حتي حيوانات ايجاد نكرده است. گروهي مي گويند اگر اديان سبب دوري انسانها از يكديگر مي شود پس بايد كاري كرد تا انسان بدون دين باشد و گروه ديگر لزوم ديني جهاني را پيشنهاد مي كنند البته وجود اين دين جهاني خود ديني ديگر در كنار اديان قبلي است.

دين مربوط به اعتقاد دروني است ، و شيوه بيروني زندگي تنها نتيجه آن است. تلاش انسانها براي ايجاد ديني جهاني ناموفق خواهد بود. اما برقراري حكومت و دين آسماني حقيقي انشاءالله در آينده تحقق خواهد پذيرفت

حال فرض كنيم كه دين جهاني صورت گيرد، در آن صورت از سه شكل خارج نخواهد بود. 1) يكي از اديان رايج دنيا جايگزين اديان قومي هر ملت مي شود، 2) مجموعه اي از نكات اساسي و اصلي تمام اديان درست شود و در اختيار مردم جهان قرار گيرد، و  3) ديني كاملا جديد و متفاوت با بقيه اديان درست شود. در صورت اول بايد ديني باشد داراي عقايد، اعمال و شعائر و داستانهاي مذهبي كه اشتياق و غريزه ديني همه مردم دنيا را به موثرترين شكل ارضا كند و برتر از ديگر اديان موجود باشد. اما مي دانيم كه پيروان هر دين آن چنان پيوندي با آن دارند كه جدا ناشدني است و آن را كامل ترين و ارضا كننده ترين دين دنيا مي دانند. به طور مثال، راد ها كريشنا دين هندويي را برتر مي داند و جرج گالوي دين مسيحي را و .. اما آيا دين هندويي يا مسيحي از عقايد، شعائر و داستانهاي مذهبي قومي برخوردار است كه به نحو موثري قادر باشد عقل و دل همه مردم مذهبي دنيا را ارضا كند. پس امكان دين جهاني در شكل اول به نظر بسيار مشكوك است. در شكل دوم آيا مي توان تلاش كرد نكات مشابهي را در اديان جمع آوري كرد و تبديل به يك دين جديد نمود. آن هم عملي نيست زيرا پيروان يك دين كه به تناسخ معتقدند و پيروان ديگر فقط به عالم برزخ و رستاخيز و يا گروهي به يك خدا و گروه ديگر به مجموعه خدايان مونث و مذكر، هرگز نمي توان آنها را كنار هم گذاشت و وادارشان كرد كه به برزخ يا به تناسخ اعتقاد نداشته باشند. به طور كلي دين اساسا موضوع اعتقاد دروني است و نمي توان چيزي را از بيرون و به طور مصنوعي بر انسان مذهبي تحميل كرد. راه حل سوم نيز غير عملي است زيرا آن نيز ديني جديد در كنار اديان ديگر خواهد بود. پس وجود دين جهاني به هر يك از سه شكل فوق نشان دهنده پايان دين حقيقي خواهد بود. زيرا دين جديد بدون اساس و بن است و لباس بيروني بيش نخواهد بود. دين موضوعي است مربوط به اعتقاد دروني و شيوه بيروني زندگي تنها نتيجه آن است. پس تلاش انسانها براي ايجاد ديني جهاني ناموفق خواهد بود. اما برقراري حكومت و دين آسماني حقيقي كه انشاءالله در آينده تحقق خواهد پذيرفت جز با مدد و خواست خداوند يكتا صورت نخواهد گرفت زيرا او يكي است و راهش نيز يكي مي باشد.

* دين شناسي تطبيقي به چه افق فكري مي انديشد؟

هدف دين شناسي تطبيقي فقط بررسي و تطبيق غير مغرضانه اديان در كنار يكديگر است تا هر چه بيشتر پيروان اديان را به يكديگر نزديك نمايد نه اين كه بر نقاط ضعف يا قوت هر دين تاكيد كند

- همانطور كه گفته شد هدف دين شناسي تطبيقي فقط بررسي و تطبيق غير مغرضانه اديان در كنار يكديگر است تا هر چه بيشتر پيروان اديان را به يكديگر نزديك نمايد نه اين كه بر نقاط ضعف يا قوت هر دين تاكيد كند. كاملا روشن است كه بدون آشنايي كامل نسبت به اديان مورد بحث نمي توان به اين هدف نائل شد . پس قدم اول شناخت كامل هر دين و قدم دوم در كنار هم قرار دادن نقاط مشترك و قدم سوم نقاط افتراق اديان است تا بتوان جلوي بسياري از اختلافات و منازعات ميان پيروان را گرفت و در محيطي توام با آرامش و صفا در كنار يكديگر زندگي كنند. همانطور كه فبلا هم اشاره شد اين منازعات ميان قشريون و متشرعين بيشتر اتفاق مي افتد تا ميان عرفاي اديان زيرا دعوا بر سر لباس ظاهري است و نه باطني.

* وضعيت دين شناسي تطبيقي را در كشور ما و ديگر كشورهاي جهان چگونه است؟

در ايران اگرچه در سالهاي بسيار دور افرادي مانند ابوريحان بيروني و داراشكوه تلاشي اندك در جهت تطبيق اديان شناخته شده صورت دادند ولي  دين شناسي تطبيقي ، به شكل علمي ، تنها چند سالي است كه در ايران آغاز شده است

- دين شناسي در كشورهاي غربي سالهاست كه آغاز شده است. در ابتدا به سبب تعصبي كه نسبت به دين خود- مسيحي- داشتند كمتر به فكر مقايسه اديان بر مي آمدند ، ولي با گسترش ارتباطات، كم كم رفتار تعصب آميز خود را كنار گذاشته بيشتر به نقاط ضعف و گاه نقاط مشترك مي پرداختند و اين كار حدود يك قرني است كه انجام مي گيرد. اما در ايران اگرچه در سالهاي بسيار دور افرادي مانند ابوريحان بيروني و داراشكوه تلاشي اندك در جهت تطبيق اديان شناخته شده صورت دادند ولي به شكل علمي آن تنها چند سالي است كه در ايران آغاز شده زيرا تحصيل در رشته اديان و عرفان در دانشگاه هاي ايران به نيم قرن هم نمي رسد و مقايسه علمي  بين آنها علمي است نو كه متخصصين امر را به خود جلب كرده است و اكنون تعداد بسيار اندكي كتابهاي تطبيقي اديان در ايران به چاپ رسيده است.