تفرش؛ شهر چوب هایی که در دل تکیه های کهنسال جان می گیرند/ گذر به سرزمین دکتر حسابی ها

به گزارش خبرنگار مهر ، تفرش شهری تاریخی و سرسبز با مردمانی فرهیخته و مومن است، بسیاری از تاریخ نویسان و جغرافی دانان اسلامی نام این شهر را در کنار قم و آوه از شهرهای شیعه نشن یاد کرده اند. شهرستان تفرش در  جنوب شرقی شهرستان ساوه واقع شده است و از جنوب به اراک مشرف است.

تفرش شهر تکیه ها، مساجد، آب انبارها و درختان و غارهاست. هر کدام از این جاذبه ها، جلوه های چشم نوازی را برای مسافران نوروزی پدید می آورد.

تکیه ها همیشه محل تجمع و برگزاری مراسم های عمومی چون عزاداری و تعزیه خوانی بوده است، تکیه های تفرش در ایام شهادت سیدالشهدا از شور و غوغایی مثال زدنی برخوردار است. شهر تفرش بیش از ده تکیه دارد که تکیه زاغرم، شش ناو و خلچان از مهم ترین آن ها به شمار می آیند.

تکیه زاغرم؛ قدیمی ترین تکیه تفرش

تکیه زاغرم دومین تکیه در کشور از لحاظ قدمت است. این تکیه با بیش از 260 سال قدمت یکی از قدیمی ترین تکایای کشور و یکی از 14 تکیه موجود در شهر تفرش است. این تکیه یکی از قدیمی ترین مکانهای مذهبی کشور است که بعد از تکیه نوروزخان در تهران و  12 سال قبل از تکیه دولت تهران، در محله زاغرم این شهرستان ساخته شد.

کتیبه سنگی موجود در سر درکتابخانه تکیه و محاسبه حروف ابجد، زمان واقعی ساخت این بنا را  نزدیک به 260 سال قبل یعنی دوره زندیه می رساند. کتیبه سنگی که بر روی جرز سمت راست ایوان ورودی اصلی قرار دارد نیز مربوط به دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار است.

در ساخت این تکیه از خشت و کاهگل و تیرهای چوبی استفاده شده است و معماری منحصر بفرد آن نظر هر بازدید کننده ای را جلب می کند. قدیمی ترین بخش تکیه، ایوان ورودی ضلع جنوب شرقی تکیه می باشد. قوس جناقی کند بوده و نام معمار آن بر داخل رسم بندی های مرکزی ایوان وروردی نقر شده است. مقرنس کاری ظریف داخل رسم بندی های ایوان شباهت زیادی به شیوه مقرنس کاری دوران صفوی دارد.

تکیه زاغرم از بناهای دو ایوانی است که در ضلع های شمال غربی و جنوب شرقی قرار گرفته اند کف ایوان ها از کف اصلی تکیه یک و نیم متر بالاتر است. در مجاورت ایوان شمال غربی یک حجره در طرفین ایوان قرار دارد.

در اضلاع شمالی و جنوبی تکیه هشت حجره وجود دارد که دارای طاق های گنبدی است. داخل صحن شش ستون وجود دارد که در دو ردیف سه تایی مستقر شده است. بنای فوق دارای چهار ورودی در زوایای اصلی می باشد.

تزئینات بنای مذکور شامل مقرنس کاری های ظریف و رسم بندی های واقع درضلع جنوب شرقی ایوان ورودی اصلی است، ضمنا درب دو لنگه چوبی قدیمی این تکیه دارای تزئینات گل میخ کولون و تسمه های بسیار زیبایی است که به احتمال زیاد مربوط به دوران صفویه است.

تکیه خلچان؛ تکیه ای قدیمی و ساخته شده در دو طبقه

خلچان به معنای نزدیک دامنه کوهستان، نام محله ایست در مرکز بافت قدیم تفرش و تکیه ایست به همین نام که به سال 1317 هجری قمری بنا شده است .تکیه خلچان در طرح کلی، مستطیل شکل بوده و حجره هایی در اطراف آن در دو طبقه برای تماشای تعزیه مردم تعبیه شده است.

سقف تکیه نیز همانند تکیه های قدیم به عنوان سمبلی از خیمه های کربلا، شیبدارو شیروانیست. و برای پوشاندن چوب های قطور خرپاهای شیروانی با سقف زیبا و کاذب پوشانیده شده است.

کتیبه های معرق به خط استادان برجسته، استاد واشقانی و استاد رضوانی است. که با تمام وجود هنر خود را خالصانه و مشتاقانه به درگاه ایزدی تقدیم نموده اند.

تکیه شش ناو تفرش تنها تکیه چوبی کشور

در مجموعه مسجد جامع شش ناو تفرش و دیوار به دیوار آن تکیه شش ناو قرار دارد. این تکیه حدود 300 متر مربع مساحت داشته و قدمت آن به اواخر دوره قاجاریه می رسد. تکیه در دوطبقه ساخته شده است. طبقه همکف که دارای سکوی تعزیه می باشد برای مردان و طبقه اول که دورتادور تکیه را در برگرفته است محل استقرار خانم هاست. سقف تکیه با چوب و شیروانی پوشیده شده است و تعداد زیادی تیرهای چوبی سقف را برپا نگه داشته است.

نخل محله شش ناو، علم ها و کتل ها  در این تکیه نگهداری می شوند. تکیه دارای سه درب ورودی و خروجی به سه گذرگاه عمومی شهر است.

مسجد جامع شش ناو تفرش یکی از قدیمی ترین مساجد کشور

یکی از مهم ترین آثار معماری دوران سلجوقیان در ایران و همچنین یکی از قدیمی ترین مساجد کشور در شهر تفرش است. این مسجد در محله فم تفرش واقع شده و به مسجد شش ناو معروف است.

نام شش ناو از شش ناودانی گرفته شده که آب قنات شش ناو را که از داخل این ناودان ها عبور می کرده به شش قسمت مساوی تقسیم نموده و به محله های مختلف تفرش جاری می کرده است. قدمت قنات به قرن سوم هجری قمری، یعنی زمان امام حسن عسگری (ع) می رسد.

مجموعه مسجد از یک مناره آجری بسیارقدیمی، گنبد بزرگ، دو شبستان، ایوان، صحن، قنات، چند حجره و حسینیه تشکیل شده است.کاشيکاري و مقرنس کاري هاي سقف و ديواره ايوان مسجد يکي از شاهکارهاي مهم معماري سلجوقي در استان مرکزي است.

براي ورود به صحن مسجد بايستي از داخل تکيه بزرگي گذشت که حدود ‎ 300متر مربع مساحت دارد که در دوطبقه با سقف و ستونهاي چوبي احداث شده است.

مناره اي به قطر سه متر و بلندي بيست متر با پلکاني پيچ در پيچ در قسمت شمال باختري صحن مسجد قرار دارد، قدمت مناره را قديمي‌تر از بناي مسجد دانسته و آنرا متعلق به قرن پنجم هجري قمري يعني اوايل عصر سلجوقيان مي‌دانند. در انتهاي فوقاني مناره به خط کوفي "لااله الاالله" با آجر نوشته شده است.

درسال ‎ 1277هجري قمري ايواني آجري با مقرنسهاي گچي در جنب شبستان احداث شده که باني آن محمد ابراهيم بن عباس است.

مقصوره مسجد شش ناو از ديگر قسمت هاي مسجد است که بر فراز آن گنبدهاي کلاه خودي به سبک گنبدهاي عصر سلجوقيان قرار گرفته است و قاعده آن هشت ضلعي است که تماما از آجر ساخته شده است.

در سردر صحن مسجد ايواني با جدار سفيد کاري شده و پوشش مقرنس گچي قرار گرفته است که در کمربند آن کتيبه اي قرار دارد که روي آن ابياتي به خط برجسته نستعليق در ستايش باني و تاريخ بنا که در سال 1277 هجري قمري بوده نوشته شده است .

مسجد جامع شش ناو در روزگار قاجار علاوه برمحل برگزاري نماز جمعه يکي از حوزه هاي مهم تدريس علوم ديني نيز به شمار مي رفته است این مسجد در سال 79 به آثار ملی کشور پیوست.

آب انبار بلور؛ جاذبه دیگر تفرش

آب انبار بلور در محله فم تفرش اثری به جای مانده از دوره قاجار است. آب انبار بلور در کوچه بلور محله فم تفرش واقع شده است. این بنا در نزدیکی تکیه زاغرم قرار دارد. این بنا برای تامین آب اهالی محله بخصوص در تابستان بوده است.

 سردر و راه پله پاشیر آب انبار در ضلع شمال شرقی بنا تعبیه شده است و در حد وسط هر یک از اضلاع غرب و شرق یک بادگیر بنا شده است و به جهت جلوگیری از ورود حیوانات و افراد متفرقه به محوطه آب انبار در سه سمت بام بنای فوق دیواری خشتی و گلی بنا شده است. 12 ستون، 18 جرز، 20 گنبد و همچنین 2 غلام گردش مخصوص هوااسکلت و فضای اصلی مخزن آب انبار را تشکیل می دهد.

تمام جرزها و ستون های آب انبار با تیرهای چوبی به یکدیگر کلاف کشی شده اند. تزئینات این آب انبار،  تزئینات آجری و نیز رسم بندی بر سردر ورود پاشیر و همچنین در بخش فوقانی دو بادگیر است.

این بنا در در دوره قاجاریه به همت میرزا حسین وزیر ملقب به بلور از افراد خیر تفرش در محله زاغرم تفرش احداث شد.

آب نبا بلور در سال 78 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و تاکنون به عنوان گالری عکس از این بنا استفاده می شده و برخی نمایشگاهها از جمله آثار معماری دانشجویان در آنجا به نمایش عموم درآمده است .

تالار اصلی این موزه آثار و اشیا زندگی دوران قدیم مردم تفرش و در قسمت دیگر از آن وسایل امرار معاش و کشاورزی و دامداری زمانهای گذشته به نمایش در می آید . در کنار آن غرفه عرضه محصولات فرهنگی از جمله کتابهای نویسندگان تفرش و سوغات تفرش نیز ارائه خواهد شد.

امامزادگان تفرش؛ تلفیق جاذبه معنوی و طبیعی

امامزاده قاسم (ع) یکی از امامزاده های مورد اقبال تفرش است.

این امامزاده از نوادگان امام موسی کاظم (ع) و در مظهر قنات دهکده کهک تفرشو در چند کیلومتری ترخوران واقع است. بنای این امامزاده مشتمل بر یک بقعه، گنبد با چهار ایوان و چهار حجره غرفه دار است. این امامزاده دارای صندوق نفیس و درهای چوبی قدیمی است.

امامزاده احمد کوهین دیگر امامزاده تفرش است.

این امامزاده واقع در روستای کوهین و از فرندان امام هفتم است. بنای امامزاده شامل بقعه، چند ایوان، حجره، غرفه و صندوق منبت کاری و صحن است.

امامزاده ابوالعلی هم در مرکز تفرش و جنب پارک تفریحی شهر بنای آجری زیبایی قرار دارد که آرامگاه یکی از نوادگان امام جعفر صادق(ع) است. بنای بقعه و گنبد کلاهخودی مربوط به قرن هشتم هجری و بخش های تابعه آن از ایوان های چهارگانه و غرفه های جهات فرعی از الحاقات عصر صفویه است.

امامزاده محمد( افسطی) هم فرزند امام سجاد (ع) دفن است. این بنا در مرکز شهر تفرش قرار دارد. گنبد آن دارای دو پوش است که نمای پوسته خارجی آن از کاشی های هفت رنگ و خطوط وشته تشکیل شده است و زیر سقف گنبدخانه دارای مقرنس کاری و تزئینات نقاشی است. سقف ایوان ورودی به زیرگنبدخانه نیز دارای مقرنس کاری بوده که تزئینات کاشی دارد . این بنا جزو آثار ملی است و قدمت آن به دوره صفویه می رسد. این بنا چها رایوان دارد که جز ایوان شمالی بقیه دارای جداره سفیدکاری با سقف رومی پوشند.

تفرش شهر مردان بزرگ و زادگاه و آرامگاه دکتر حسابی

تفرش شهر مردان بزرگ و اهل دانش است. دکتر محمود حسابی که از نوابغ ایران زمین و نابغه بزرگ جهان علم و اندیشه است از اهالی تفرش بود، آرامگاه این مرد بزرگ در تفرش قرار دارد. امروز آرامگاه وی در تفرش محل تجمع مراسم مذهبی و رسمی است.

اکنون مقبره دکتر محمود حسابی در این شهر مفاخر پرور به محلی برای تجمع سالانه علم دوستان تبدیل شده و در کنار این مقبره بنای یک مرکز فرهنگی در حال احداث است.

این مقبره هر ساله مورد بازدید هزاران گردشگر اعم از علم دوستان، شاگردان و گردشگزان عادی قرار می گیرد و در ایام نوروز بیش از سایر زمان ها مورد توجه است.

تفرش شهر در ختان کهنسال کشور

درختان کهنسال چنار در جای جای تفرش وجود دارند که عمر آنها بعضا به هزار سال می رسد. این درختان معمولا در کنار مکان ها و بناهای تاریخی واقع شده اند.

بزرگترین چنار در کنار «مسجد جامع شش ناو» و دیگری در روستای «دینه گرد» یا «دینیجرد» در کنار بقعه عزیز پیغمبر(ص) قرار دارد که 9 متر محیط و 2/8 متر قطر دارد.

بزرگترین درخت گردو با محیط 6 متر و قطر 1/9 متر در روستای تراران بالا (دلارام) قرار دارد. این درخت دارای 5 شاخه اصلی است که هر یک خود به اندازه یک درخت تنومند است. و سالانه 15 هزار عدد گردو می دهد، در صورتی که یک درخت بزرگ گردو در سال حداکثر 3 هزار عدد گردو محصول می دهد.

درخت چنار وقف محله هم بامحیط هفت متر و ارتفاع 13 متر در کنار مسجد تاریخی وقف محله قراردارد و جزو جاذبه های این شهر و اطراف آن است که سالانه گردشگران وط بیعت دوستان زیادی را به سمت خود می خواند.

تفرش شهری در میان طبیعت خوش آب و هوا  و غارهای پنهان

شهرستان تفرش دارای طبیعت بکر و زیبایی است، مناطق سرسبز، چشمه ها و غارها از جمله این مناطق هستند. غارهای زیبا و مناطق دیدنی است. اغلب غارهای تفرش مربوط به دوران دوم زمین شناسی است که منشا تشکیل آن در رگه های آهکی ذکر شده است. غار علی خورنده، غار گاوخور، غار نونوئی، غار پلنگ، غار دام دام پلنگ، غار امجک از جمله این غارهاست.

سه غار علی خورنده، غار گاوخور، غار نونوئی با فاصله کمی از یکدیگر در دل کوه و بر فراز روستای کوهین قرار دارند.

غار علی خورنده در فاصله 3 کیلومتری جنوب غربی تفرش و در ارتفاعات کوه نقره کمر معروف به خشه قرار دارد وبرای رسیدن به آن می باید از روستای کوهین عبور نمود و از دیواره ای به طول تقریبی 15 متر است و شامل 3 بند می باشد صعود کرد. ورودیه غار با شیب ملایم به تالار اصلی که در آن حوضچه هایی قرار دارد می رسد. در طرف راست چاهی به عمق 5 متر واقع است که به "حمامک" شهرت دارد همچنین حفره دیگری نیز در این غار وجود دارد که به "مسجدک" معروف است. در سقف و دیوار این غار استلاکیت ها و استلاکمیت ها مشاهده می شود.

غار گاو خور یا گوخل (خل در لهجه محلی به معنی سوراخ است) این غار با فاصله ای کمتر از دویست متر در همان مختصات غارعلی خورنده قرار دارد و تالاری بسیار بزرگ دارد که به راهرویی به طول 100 متر منتهی می شود و بعد از آن حوضچه غار قرار دارد.

غار امجک هم در منطقه رودبار و در ارتفاع 1900 متری از سطح دریا و در فاصله 63 کیلومتری شمال غربی تفرش بر فراز دره سلطان امجک قرار گرفته است. ورودی آن دیواره ای به طول 12 متر دارد که برای ورود به آن باید با کمک ابزار از این دیواره گذشت. در آنجا نردبانی به طول 10 متر ساخته شده و پس از فرود منطقه استلاکیت ها و استلاکمیت ها قرار دارد که به علت اینکه تاکنون کسی به آن دسترسی پیدا نکرده است بکر و دست نخورده باقی مانده و پایین تر از آن دهلیزی با حوض پرآب دیده می شود. همچنین دو دیواره به ارتفاع 7 متر و دیگری به ارتفاع 2 متر در مسیر غار نوردان قرار می گیرد و در انتها راهرویی با مجموعه بسیار زیبایی از گلفشنگ های سقف . دیوار، ما را به انتهای غار که زیستگاه خفاشان است هدایت می کند.

وجود چشمه آب معدنی گراو جاذبه دیگر این شهر

چشمه آب معدني گراو از جاذبه هاي طبيعي و بسيار زيبا است كه در فاصله پنج كيلومتري غرب شهر تفرش بين دو دهكده "طراران و كبوران" واقع شده و دسترسي به آن آسان است. چشمه گراو شامل چندين قسمت است كه آب آن با جوشش از سطح زمين خارج مي شود. آب يكي از اين قسمتها همراه گازكربنيك زياد فوران كرده و صحنه اي ديدني را خلق مي كند.

آب اين چشمه از نوع " آب معدني بي‌كربناته مخلوط" است و داراي نسبت تقريبا مساوي يونهاي سديم و كلسيم مي باشد و خصوصياتي مشابه يكي از چشمه هاي معروف آب معدني فرانسه را دارد.
در اطراف چشمه آب معدني گراو يك چهار ديواري كه احتمالا از آن به عنوان حمام زنانه استفاده مي‌شده باقيمانده كه از آب آن براي درمان برخي از بيماري ها استفاده مي كرده اند.

گردشگران و مسافران نوروزی می توانند در کنار بازدید از بناهای تاریخی و مناطق طبیعی بکر از سوغاتی های این شهرستان که شامل دستبافتهای سنتی (قالی بافی، گلیم بافی)، رودوزیهای سنتی(درویش دوزی یا تفرشی دوزی)، آثار چوبی(منبت و کنده کاری روی چوب، معرق کاری، آثار فلزی(مسگری، سفیدگری، قلم زنی، چاقوسازی) وآینه کاری با خود به یادگار ببرند. سوغاتی هایی که یاد درختان کهنسال و تکیه های زیبا و قدیمی تفرش منتظر بازدید گردشگران نوروزی هستند.

...

سمیه انصاری فر