کتاب و معلم دینی به تنهایی برای دیندار شدن دانش آموزان کافی نیست

خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-سمانه نوری زاده قصری: جایگاه تربیت دینی در ساختار آموزش و پرورش و در مدارس از جمله موضوعات به روز، مهم و دوران‌ساز جامعه اسلامی ماست. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های نظام آموزشی کشور چیستی و چگونگی تولید و عرضه‌ی محتوای آموزشی دینی و برنامه‌ریزی برای انتقال صحیح محتوای یادشده به کودکان و نوجوانان خصوصاً در مهدکودک و مدرسه است. از طرفی، این دوران مهم‌ترین مرحله در راستای شکل‌گیری شخصیت کودکان و نوجوانان و از حساس‌ترین مقاطع سنی آنان است. این دوران بهترین زمان برای انس بیشتر دانش آموزان با متون دینی و قرآن کریم است. بنابراین، اهمیت آموزش در این دوران و نیز شکل‌گیری شخصیت انسانی در مرحله کودکی و تلاقی این دو، حاکی از نقش توأمان و فوق‌العاده شأن در حیات انسانی شخص و بالتبع زندگی اجتماعی اوست.

با استقرار نظام جمهوری اسلامی، آموزش و تربیت دینی، سرلوحه برنامه‌های نظام آموزشی کشور قرار گرفت. پس از گذشت چهار دهه از عمر انقلاب اسلامی، بازشناسی و اصلاح وضعیت تربیت دینی در مدارس امری ضروری است. پژوهش‌ها و همچنین وضعیت اجتماعی ایران نشان می‌دهد که تربیت دینی در نهادها، بازدهی چندان بالایی ندارد و از نقطه آرمانی خود فاصله بسیار دارد. خبرگزاری مهر درصدد است در خلال گزارش‌هایی این مهم را به بحث و بررسی بگذارد و می‌توانید مجموعه گزارش‌ها را در اینجا ببینید.

در هفتمین قسمت از سلسله گزارش‌های چالش‌های آموزش دینی در مدرسه با حجت الاسلام دکتر علی ذوعلم رئیس اندیشگاه بیانیه گام دوم مؤسسه تنظیم و نشر آثار رهبر معظم انقلاب و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفتگو نشستیم در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

حجت الاسلام دکتر علی ذوعلم در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص وضعیت توفیق یا عدم توفیق نظام آموزشی در زمینه ترویج معارف دینی گفت: دانشگاه و آموزش و پرورش در زمینه رشد معارف اسلامی و ترویج سبک زندگی دینی و اخلاق اسلامی تلاش‌های زیادی انجام داده اند. این تلاش‌ها تا حد زیادی موفق بوده است زیرا بسیاری از دانش آموزان ما در مدارس است که با قرآن خواندن، نماز جماعت و رعایت شعائر اسلامی، تاریخ اسلام و معارف انقلاب اسلامی آشنا می‌شوند و در دانشگاه بسیاری از دانشجویان در برنامه‌های مختلف رسمی و غیررسمی مجالی پیدا می‌کنند که با افکار اسلامی و اندیشه‌های امامین انقلاب و متفکران انقلاب اسلامی آشنا شوند که این تلاش‌ها تلاش‌های زیاد و مفیدی بوده است.

وی با اشاره به وضعیت فعلی جامعه در این خصوص گفت: در این عرصه دو نکته بسیار مهم است نخست تلاش‌های طرف مقابل و تهاجم فرهنگی جبهه استکبار روزبه‌روز بیشتر شده و با ابزارهای جدید و در فضای مجازی توانسته یک حجم عظیمی از شبهات و چالش و تحریف و روایت‌های غلط را به قلب و دل دانشجو و دانش‌آموز ما سرازیر کند. نکته دوم این است که در دانشگاه‌های ما سرمایه گذاری زیادی در عرصه ترویج دینی نشده است. تلقی از تربیت دینی در ذهن مدیران و سیاستگذاران آموزشی ما باید به یک تلقی درست تبدیل شود.

سرمایه گذاری فکری، عملی و مدیریتی باید منجر به ایجاد تحول شود

رئیس اندیشگاه بیانیه گام دوم دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب تربیت صحیح دینی را حاصل تفکر امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری دانست و عنوان کرد: نگاه جامع به اسلام که شامل تربیت سیاسی، اسلامی، فرهنگی و خانوادگی می‌شود و به یک جنبه خاص محدود نمی‌شود همان تربیت دینی از دیدگاه امامین انقلاب است. سرمایه گذاری فکری، عملی و مدیریتی که در این زمینه باید منجر به ایجاد تحول شود. نه به خاطر این اتفاقات اخیر که در اندکی از دانشجویان مشاهده شد بلکه به صورت اساسی و بنیادی ما باید شاهد تحولات باشیم. اگر این تنش‌های اخیر هم نبود ما باید این مقوله را جدی می‌گرفتیم کما اینکه رهبر معظم انقلاب در سال گذشته بازسازی انقلابی ساختارهای فرهنگی را تاکید کردند یعنی باید ساختارها و ساز و کارها و سرمایه گذاری‌های ما به یک انسجام و اثربخشی بهتری ما را برساند.

حجت الاسلام ذوعلم در پاسخ بر پرسشی مبنی بر اینکه چرا خروجی چندین سال تحصیلی برخی از دانش آموزان منجر به دین دارتر شدن آنها نمی‌شود، بیان داشت: ما باید خلاءهای خودمان را جبران کنیم. نگاهمان را به فرایند و بسترها و ابزارهای انتقال فرهنگ و تربیت دینی توسعه داده و اصلاح کنیم به این معنا که در حال حاضر در کشور ما یک معلم دینی با یک کتاب دینی در آموزش و پرورش به تنهایی نمی‌تواند موجب دین دار تر شدن دانش آموزان شود. تربیت دینی فراتر از آموزش دین است و کاملاً با هم متفاوت است اما برای اینکه بتوانیم تربیت دینی به معنای جامع را در نوجوانان و جوانان ایجاد کنیم باید از بسترهای تعاملی استفاده کنیم. در خارج از کلاس و مشارکت جوانان و نوجوانان را در اندیشه‌های دین را توسعه بدهیم و بتوانیم بر اساس نیازها و شبهات، پاسخ‌های فکری محتوا را بازتولید کنیم. اگر این فرآیند، ابزار و بسترها توسعه پیدا نکند و مجالی برای بسط اسلام در دیدگاه و رفتار و کنش به جوان‌ها پیدا نکنیم، این هدف محقق نخواهد شد.

وی ادامه داد: موضوع بعدی دست اندرکاران و کنش‌گران این فرایند است. نباید تصور کنیم که فقط معلم دینی و قرآن این کار را باید انجام دهد یا فقط استاد معارف در دانشگاه متولی آموزش دین است. ما در نگاه جامع و عمیقی که در تربیت دینی به اسلام ناب محمدی داریم مستلزم این است که مدیر مدرسه، مدیر آموزش و پرورش، رئیس دانشکده و دانشگاه‌ها خودشان به یک سطح قابل قبولی از تربیت دینی دست پیدا کرده باشند و در فرایند مدیریت خودشان آن را بروز دهند.

حجت الاسلام ذوعلم با تاکید به اهمیت پایندی متولیان آموزشی به دین ادامه داد: دانشجو و دانش آموز ما باید احساس کند که در این دوازده سالی که در آموزش و پرورش است در یک فضای مدیریتی اسلامی به معنای واقعی پرورش پیدا می‌کند. این امر مسلتزم این است که دانشکده و رئیس دانشگاه با دانشجویان از آغاز وارد یک رابطه عاطفی و فکری شده تا بتواند دغدغه‌ها و پیشنهادها و انتقادات و نیازهای دانشجویان را پاسخ بدهد یعنی دانشجویان از هر گروهی و از هر عقیده‌ای احساس کنند که دیده و شنیده می‌شوند.

وی ادامه داد: دانش آموز باید احساس کند که مدیر و معلمان تعاملاتشان با دانش‌آموزان، مبتنی بر تکریم است. ما به یک تقویت، تربیت مدیریت و کنش گری در جامعه و مدارس و دانشگاه‌ها نیاز داریم. موضوع بعدی هم محتوا است. اینکه ما چه چیزی را باید به دانش آموزان خود انتقال دهیم اینکه به عنوان مثال فلان اصل اعتقادی این است، یا اینکه باید فکر ورزی دانش آموز رشد پیدا کند. باید تأملاتی برانگیخته شود که فطرت این دانش آموز را برانگیزد و موانع را برای او برطرف کند که بتواند به نقطه مطلوب دست پیدا کند. نظام درسی کنونی ما که درس را باید دانش آموز حفظ کند تفاوت‌های زیادی با نیازها و اولویت‌های دانش آموزان دارد و یک احساس اجبار برای دانش آموز القا می‌کنیم پس قطعاً این محتوا را نمی‌توان به دانش آموز رساند.

امروز بعضی از مدارس غیر دولتی ما حتی تأکیدهای خیلی زیادی برای حجاب برتر و اجباری کردن چادر در مدرسه دارند ولی این یک امر ظاهری و ویترینی است و از آنجایی که کار فکری و درونی برای صورت نگرفته باعث موضع گیری ها و مقاومت منفی هم می‌شود اینکه ما چادر را برای دانشگاه‌ها و مدارس مان اجباری تلقی کنیم مورد تأمل فراوان است

حجت الاسلام ذوعلم افزود: مردمی کردن امر تربیت بخصوص در آموزش‌های مدرسه‌های دوره ابتدایی لازم است یعنی بتوانیم از توانمندی‌هایی که در جامعه وجود دارد از مساجد از مردم از والدین از این توانمندی‌ها استفاده کنیم و بتوانیم این توانمندی‌ها را به مدارس وصل کنیم. امروز ما دانشجوهای توانمند متعهدی داریم که می‌توانند بخشی از فرصت خود را در اختیار مدرسه برای کمک به رشد تربیت دینی نوجوانان و کودکان قرار دهند یا در بین طلاب خواهران و برادران کسانی هستند که در این زمینه آموزش دیده‌اند و توانمند هستند. فرصت‌هایی هم در آموزش و پرورش ایجاد شده که بتوان از آنها استفاده کرد مثل طرح بوم، ویژه برنامه‌ای برای مدرسه که حدود سال ۹۷ در آموزش و پرورش تصویب شده و یکی از طرح‌های تحولی بسیار خوبی است که در آموزش و پرورش دنبال می‌شود گرچه در بدنه چندان این طرح جدی گرفته نشده است. از مجموعه‌هایی مثل دارالقرآن‌ها که در استان‌ها است برای تقویت آموزش قرآن استفاده کرد و این امر نیاز به اینکه در ساختار اداری ما یک نوع انبساط و تدابیر تحولی اتخاذ شود تا بتوان این کار را انجام داد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به موضوع حجاب گفت: در زمینه حجاب رفتاری که معلمان و مدیران دارند خیلی مهم است. یک استاد دانشگاه یا دبیر مدرسه چقدر تلاش کرده اند که نسبت به حجاب آگاهی‌های عمیقی پیدا کنند و صرفاً به خاطر یک دستور اداری حجاب را رعایت نکنند، بلکه به بینش و بصیرت برسند. در این زمینه‌ها یعنی برنامه بلند مدتی برای توانمندسازی مدارس دخترانه و مدیران و معلمان نداشته ایم. با یک نگاه درونی اینها به این مطلب برسند و خودشان به دانش آموزان منتقل کنند. به خصوص درباره مهارت‌هایی که باید معلمان ما با توجه به آن‌ها دانش آموزان را در این زمینه توانمند کرده و این رفتار در آنها نهادینه شود.

اجباری کردن چادر در مدارس باعث موضع گیری و مقاومت منفی می‌شود

وی در ادامه عنوان کرد: امروز بعضی از مدارس غیر دولتی ما حتی تأکیدهای خیلی زیادی برای حجاب برتر و اجباری کردن چادر در مدرسه دارند ولی این یک امر ظاهری و ویترینی است و از آنجایی که کار فکری و درونی برای صورت نگرفته باعث موضع گیری ها و مقاومت منفی هم می‌شود اینکه ما چادر را برای دانشگاه‌ها و مدارس مان اجباری تلقی کنیم مورد تأمل فراوان است. کما اینکه در بعضی از واحدهای دانشگاه آزاد این کار را در دهه‌های قبل انجام می‌دادند و شخص بنده با این کار موافق نبودم. ما باید حجاب کامل اسلامی و پوشش هنجار مند را به عنوان یک مقررات و ضابطه قرار دهیم و نسبت به آن قانون هم باید دانش آموزان و خانواده را توجیه کنیم چرا که محیط‌های بیرونی و خانواده با هم تفاوت دارند.

حجت الاسلام ذوعلم ادامه داد: من کاملاً موافق هستم که چادر حجاب برتر زن ایرانی است که آن را باید تبیین کرده و نسبت به آن تشویق کنیم نه اینکه آن را ممنوع کنیم ولی اینکه چادر را برا ی همه دانشجویان و دانش آموزان اجباری کنیم، باید اصلاح شود. در عین حال باید آن پوشش هنجارمند و متناسب با شأن مدرسه و دانشگاه که همان حجاب کامل است را با تدبیر و اقناع به دانش آموزان انتقال داده و در توجیه و توضیح و هم در اعمال و اجرای آن اقدام کنیم.

وی ادامه داد: ما باید به دانشجویان متعهد و دانشجویان بصیر و دغدغه‌مند میدان داده و کمک کنیم که خودشان به این مقوله بیشتر بپردازند. اما این کار را هم نکرده ایم یعنی گاهی یک تشکل انقلابی دانشجویی در یک دانشکده در تلاش بوده نشستی در خصوص حجاب در قالب مناظره و گفتگو برگزار کند و دانشگاه از او حمایت نکرده است و حتی گاهی مانع‌تراشی هم کرده است. آن چیزی که امروزه شاهدش هستیم محصول یک سال، دو سال و یا پنج سال گذشته نیست بلکه حداقل محصول یک فرایند ده ساله است یعنی ده سال پسرفت کردیم و این غفلت‌ها بر جامعه حاکم شده و امروز چنین شرایطی را رقم زده است که در آن افراد تصور ناقصی به حجاب دارد. ما حتی گزارش تاریخی راجع به حجاب در ایران را هم نتوانستیم به دانش آموز و دانشجو انتقال دهیم. حجاب و جنبه‌های مختلف آن از جمله جنبه کلامی، فقهی، جنبه جامعه شناختی تربیتی جنبه‌های روانشناختی و جنبه‌های دیگر یک مسئله ساده نیست که بگوییم حجاب در قرآن در رساله نوشته است و حالا باید به آن عمل کنیم. امروز جوان و نوجوان ما در همین حد هم آن را قبول نمی‌کند بلکه این دلیل تنها برای کسانی که متعبد هستند و در یک خانواده دینی تربیت شده‌اند کافی است اما برای جامعه این استدلال کافی نیست.

در هر قانونی حتی اگر اصل قانون درست باشد بالاخره تخلف وجود دارد

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تاکید بر اینکه در همه قوانین عده‌ای متخلف وجود دارد گفت: اگر ما همه کارها را انجام بدهیم باز نباید انتظار داشته باشیم که همه زنان و دختران ما آن را رعایت کنند. بالاخره در قانون اجتماعی هم در همه جوامع درصدی وجود دارند که رعایت نمی‌کنند امروز در جامعه در خصوص قوانین مالیاتی چقدر تخلف می‌شود؟ یا در حوزه قوانین راهنمایی و رانندگی می‌بینید که تا چه اندازه تخلف می‌شود. پس در مورد هر قانونی حتی اگر اصل قانون درست باشد بالاخره تخلف وجود دارد که برای این تخلفات هم باید نگاه‌های پیشگیرانه تدبیر شود. برای کسانی که به هیچ وجه زیر بار نمی‌روند باید تدبیری کرد و از راه‌های اجرایی راه‌های بسط قانون در جامعه را باز کرد. البته اینکه کلیات قانون را باید توضیح دهیم مهم است یعنی موضع حاکمیت، دولت و اسلام را در این باب برای همگان روشن کنیم. هم به بعضی از افرادی که خشک مقدس هستند و هم برای برخی دیگر که در مواجهه با این مسائل قواعد شرعی و حد اخلاقی را رعایت نمی‌کنند.

وی در پایان با اهمیت رسانه‌ها در روشنگری گفت: این بحث‌ها در رسانه باید به ضورت جدی تر دنبال شود. در حدی که جامعه را آگاه کند. دانشگاه‌ها هم در قالب کرسی‌های آزاد اندیشی، نشست‌های علمی، آموزش‌های کارگاهی با کمک رسانه‌ها به مطالبه و نقد چنین مسائلی بپردازند.

خبرگزاری مهر را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید