حراج نوروزی تاریخ پشت ویترین موزه ها/ گنجینه های مشهد در انتظار نگاه گردشگران

به گزارش خبرنگار مهر، خانه های حفظ آثار تاریخی در پایتخت معنوی ایران چشم انتظار نگاه تماشاگران است و این شهر با بیش از 15 موزه فرصت مناسبی را برای مسافران و گردشگران فراهم می کند تا لحظاتی را به بررسی هویت خود بپردازند و این ارتباط فرهنگی راهکاری باشد برای آشتی میان نسل ها.

15 گنجینه تاریخی در مشهد

در سطح شهر مشهد حدود ۱۵موزه مشغول فعالیت هستند و از آن جمله  مجموعه موزه‌ها یا گنجینه‌های آستان قدس رضوی که در محدوده حرم قرار دارد و یکی از بزرگترین موزه‌های کشور و دارای ده موزه جداگانه است.

موزه توس واقع در کهن‌شهر توس در کنار آرامگاه حکیم توس موزه نادری واقع در باغ نادری در کنار آرامگاه نادر شاه افشار ، موزه آب ،موزه علوم و تاریخ طبیعی ، موزه بزرگ تاریخ طبیعی خراسان از جمله موزه‌های سطح شهر مشهد هستند.

موزه بزرگ" خراسان رضوی" واقع در کوهسنگی

طراحان موزه بزرگ خراسان رضوی با الهام از نقشه و طرح بنای هارونیه و عمارت خورشید ساختمان موزه بزرگ خراسان رضوی را اجرا کردند.

سنگ بنای اولیه این موزه را شهرداری مشهد پی ریزی کرد و مکان این موزه در زمینی به وسعت ۴۹۰۰ متر مربع در بوستان کوهسنگی واقع شده است.

اجرای این طرح در ۱۲ طبقه و زیر بنای تقریبی ۱۸۰۰۰ متر مربع در سال ۸۲ از سوی شهرداری مشهد به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی واگذار شد

در این گنجینه تاریخی بخش‌های مختلفی از جمله فضاهای موزه‌ای متنوع، اتاق پژوهشگران، محل نمایش نمایش دائمی اشیاء، فضای اداری پیش بینی شده‌است.

گوشه های از جنگ ایران و عراق در موزه "بنیاد شهید"

گنجینه تاریخی بنیاد شهید که در ساختمان اداری بنیاد شهید خراسان رضوی در ابتدای بلوار مدرس قرار دارد، و گوشه‌هایی ازجنگ ایران و عراق را به نمایش گذاشته است.

در این موزه بیشترین اشیای موجود، از سوی خانواده کشته‌شدگان جنگ اهدا شده‌او در معرض دید علاقمندان قرار دارد.

موزه" مردم شناسی" رباط ویرانی

این موزه با هدف معرفی جایگاه و اهمیت مشاغل سنتی و بومی مشهد در سال 85 شمسی در محل رباط ویرانی از بناهای تاریخی دوره تیموری و صفوی بر پا شده است.

رباط ویرانی بنایی است سرپوشیده که در قرون و سده‌های پیشین در راه کاروان‌رو نیشابور به توس واقع بوده اما امروزه در محور گردشگری مشهد شاندیز در ویرانی ۱۹ قرار دارد.

موزه "علوم و تاریخ طبیعی خراسان"

سازمان آموزش و پرورش خراسان رضوی با هدف ارتقای سطح اطلاعات عموم علاقه مندان در سال 77 شمسی اقدام به تاسیس موزه علوم و تاریخ طبیعی خراسان نمود. بخشی از اشیاء ارزشمند این موزه اهدایی نمونه‌هایی توسط مردم بوده‌است.

موزه "علوم زمین" با هزار نمونه فسیل و سنگ

این مکان در وسعتی حدود ۴۵۰ مترمربع در سال ۸۵ شمسی به بهره برداری رسید که از بخش‌های مختلف آن می‌توان به سالن مرکزی با تنوعی از نمونه سنگ‌ها، کانی‌ها، فسیل، مخزن با بیش از هزار نمونه، سالن نمایش فیلم و کارگاه اشاره کرد.

موزه "تاریخ طبیعی" اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی

پروژه احداث موزه تاریخ طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با مساحت تقریبی ۲۰۰متردر سال 87 در محل اداری واقع در بلوار وکیل آباد مورد بهره برداری قرار گرفت.

این مجموعه شامل ۲۲ زیستگاه مصنوعی از جمله منطقه دشتی، کویری تپه ماهوری استپی، کوهستانی جنگلی، باتلاقی، نی زار، خور، آب‌های ساحلی و دریا است که در آن بیش از ۳۰۰ نمونهٔ تاکسیدرمی شده نظیر ۱۷ گونه پستاندار ، ۱۱۰۰گونه پرنده ۳گونه خزنده ، ۵نوع سنگواره و ۳۹ تابلو حشرات است.

نمایش آداب و رسوم آب در گنجینه "آب"

این مکان در سال 78 توسط کارشناسان آب منطقه‌ای خراسان واقع در بلوار سازمان آب افتتاح و هدف از ایجاد چنین مجموعه‌ای آشنایی، بررسی و شناخت سازه‌های آبی قدیمی استان از قبیل شیوه‌های آبیاری سنتی، آداب و رسوم مرتبط با آب در مناطق مختلف، معرفی تکامل و پیشرفت صنعت آب، پل بندها، نحوه عملکرد بخدان‌ها،آب انبارها و قناتها و ارائه اطلاعات و مستندات به علاقمندان در این زمینه است، این موزه کتابخانه نیز دارد.

ثبت ملی موزه "مردم شناسی حمام مهدی قلی بیک"

تاريخ هنر و فرهنگ كهن كشورمان توجه بيش از پيش به نگه‌داري و سامان‌بخشي آثار تاريخي و باستاني را مي‌طلبد. موزه‌ها فرصت مناسبي را براي مردم مهیا می‌کنند تا به بازيابي و بررسي پيشينه خود بپردازند.

در اين راستا موزه آستان قدس رضوي اينامكان را فراهم آورده است كه بتوان بخش كوچكي از ميراث گذشته را به آيندگان منتقل کند و موزه مردم شناسی حمام مهدی قلی بیک از این مجموعه در کنار مقبره امیر غیاث الدین ملکشاه در ضلع غربی حرم رضوی واقع شده‌ است.

موزة "مردم‌شناسي" آستان قدس رضوي در كنار مقبره امير ملكشاه معروف به مسجد شاه یا هفتاد و دو تن، كالبد قديمي بنایگرمابه‌ای بوده كه در سال 1027 هجري قمري توسط مهدي‌قلي بيك، ميرآخور شاه عباس صفوي وقف آستان قدس رضوی شد.

بناي حمام مهدي‌قلي بيك با گذشت زمان و همچنين دخالتهاي غير اصولي چون افزودن يك قسمت زنانه به قسمتهاي قديمي در سال 1350 ﻫ. ش. كه هيچ گونه ارزش تاريخي نداشت دچار دگرگوني شد و چهره اصلي خود را از دست داد.

این بنا از حدود سال 1369 ﻫ. ش. به تدريج به صورت متروكه در آمد تا اينکه در پنجم اردیبهشت سال 76 به شماره 1374 در فهرست بناهاي تاريخي كشور ثبت شد و درسال 78 بازسازی آن شروع شد.

کارشناسانو معماران سنتي با تعميراتی اساسي و زيربنايي فضاهايي چون سردر،هشتي ورودي،سربينه یا رختكن، مياندر یا هشتي ارتباطي بين دو فضاي گرمخانه و سربينه، خزينه، تون يا آتشخانه، و استخر آب مورد مرمت و بازسازي قرار گرفت.

اين بنا يكي از بزرگ‌ترين حمام‌هاي ايران مي‌باشد و ساختاری بسيار زيبا از حمام‌هاي قديمي را به نمايش مي‌گذارد و محوطه ورودي حمام به وسيله یک پله و همراه با يک انحنای ملايم به هشتي کوچکي وصل مي‌شود.

با عبور از پنج پله با همان انحنا به سربينه يا رختکن مي‌رسيم که زيباترين بخش حمام است و در فضاي سربينه هشت ستون سنگي به صورت هشت و نيم هشت كه پوشش گنبدي را استوار نگه داشته است، سه غرفه براي پوشيدن و قرار دادن لباسها، مخصوص عامه مردم، و يک شاه‌نشين ویژه طبقه اشراف ديده مي‌شود.

سربينه به وسيله تزئيناتي چون نقاشي و كاشي‌هاي زيررنگي آراسته شده است و تزئينات نقاشي اين قسمت 13 لايه است كه قديمي‌ترين لاية نقاشي آن مربوط به دورة صفوي و جديدترين لايه متعلق به دورة قاجار است.

آخرین لايه آن كه اكنون در معرض ديد قرار دارد با موضوعاتي چون زندگي اجتماعي مردم، داستانهاي شاهنامه، افسانه‌هاي قديمي ايران و ماه‌هاي سال سرياني با كمي اغراق در جزئيات به تصوير در آمده است.

بعد  از رختکن، فضايي به نام هشتي يا مياندر وجود دارد که ارتباط‌دهنده دو فضاي سربينه و گرمخانه است و با گذر از هشتي وارد گرمخانه مي‌شويم، فضاي گرمخانه، مربع شکل و دارای چهار ستون در وسط است که پوشش گنبدي شکل سقف مشتمل بر نورگيرها بر روي اين ستونها قرار دارد.

در اطراف گرمخانه، چندین غرفه و در سمت غربی آن، خزينه حمام را می‌بینیم كه سطح آنها از سطح گرمخانه كمي بلندتر است.

در پشت فضاي خزينه، تون يا آتشخانه قرار دارد كه سوخت حمام اعم از چوب یا هيزم در اين قسمت قرارداشته و دود حاصل از آن به وسيله انشعاباتي به نام "گربه‌رو" كه از تون شروع و تا سربینه ادامه می‌یابد به بیرون منتقل می‌شده است.

آب حمام اوایل از يك قنات و بعدها از چاه موجود در سربينه تأمین مي‌شده و از طریق شبكه آب‌رساني، شامل تنبوشه‌ها و حوضچه‌هاي تصفيه، به خزینه می‌رسیده و در ديگهاي مسي كف خزينه گرم و به طور منظمي به قسمتهاي مختلف حمام هدايت مي‌شده است.

نورگيري فضاهاي مختلف حمام به دليل قرار داشتن در داخل زمين از طريق سقف و توسط نورگيرهاي بزرگ و كوچك سقفي صورت مي‌گرفته است.

از ديگر قسمتهاي حمام كه جلوه‌های ويژه هنري را در كنار فضاهاي ديگر به نمايش مي‌گذارد استخر آب است. در كنار ساختار اصلي حمام بخشهاي الحاقي ديگري از جمله سرويسهاي بهداشتي، اتاق اداري و تأسيسات مورد نیاز كاربري جديد مطابق با الگوهاي سنتي به اين مجموعه اضافه شده است.

اين مکان ارزشمند در سال 1385 به عنوان موزه مردم‌شناسي آستان قدس رضوي مورد استفاده عموم فرهنگ دوستان قرار گرفت.

در قسمتهاي مختلف این حمام، وسايل استحمام، آنچه مردم در گذران زندگي از آن استفاده مي‌كرده‌اند، و نقاشي‌هاي قهوه‌ خانه‌اي به نمايش گذاشته شده است.

موزه "فردوسی" و شاهنامه توس

این موزه درمجموعه آرامگاهی فردوسی و در شهرک تاریخی توس در 29 کیلومتری شمال غربی مشهد درمسیر جاده مشهد – قوچان واقع شده است.

بنای ساختمان موزه درسال 1347 ش. همزمان با تجدید بنای آرامگاه فردوسی به همت انجمن آثار ملی و با طراحی مهندس هوشنگ سیحون به صورت رستوران سنتی ساخته شد و در سال 1363 ش. با اندکی تغییرات به موزه تبدیل شدو اشیای مکشوفه باستانی درآن جا به نمایش گذاشته شد

این موزه درسال 1366 برای مدتی تعطیل شد و درسال 1367 نام موزه توس به موزه مردم شناسی و باستانشناسی تبدیل و در سال 1369 با ارائه اشیا و آثار مربوط به دوران فردوسی به صورت موزه اختصاصی افتتاح شد.

درموزه توس اشیای مختلفی از قبیل تیرکمان ،گرز ، سپر و سنگ چخماق و ظروف سفالین و اشیای مربوط به قرون اولیه اسلامی به تماشا گذاشته شده و موزه با تابلوهایی از داستان های شاهنامه اثر استاد رخسار مزین شده است.

موزه "آرامگاه نادری"

این موزه درمجموعه آرامگاهی نادر واقع درچهارراه شهداست و سالن اختصاصی موزه نادر که درمجاورت سالن آرامگاه ساخته شده است دارای حدود 1448 متر مربع مساحت می باشد و در سال 1342 ش. همزمان با ساختمان آرامگاه احداث شده است.

دراین موزه نمونه هایی از اشیای مختلف تاریخی به ویژه آثار دوره نادر شامل تفنگ، تپانچه ، کلاه خود، زره و شمشیر به نمایش گذاشته شده است و دیوارهای آن با تابلوهایی از صحنه های نبرد نادر در جنگ کرنال اثر استاد سید حسین میر مصور مزین می باشد.

در سالن دیگری که در سال 1373 ش. افتتاح شد، اشیای باستانی و مردم شناسی درمعرض تماشای علاقه مندان است.

علاوه براشیای داخل موزه، مدخل ورودی سالن اصلی نیز با عراده های توپ جنگی تزیین شده است. موزه آرامگاه نادر وابسته به اداره کل میراث فرهنگی خراسان است.

موزه حوضخانه هزاردستان

این مکان با وسعتی معادل ۳۵۰ متر مربع در اواسط راسته بازار جنت واقع گردیده و پیش از تغییر کاربری به حوضخانه بخشی از یک خانه مسکونی در محله قدیمی سراب قرار داشته‌است. هدف از ایجاد چنین فضای سنتی ارائه و بازشناخت فرهنگ غنی ایرانی اسلامی به گردشگران داخلی و خارجی و زائران آرامگاه رضا است.

موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد

موزه تاریخ طبیعی استان خراسان که در مرکز تربیت معلم شهید بهشتی واقع شده ، سال 1377ش. با مجوز اداره کل آموزش و پرورش خراسان تأسیس شده است و در حال حاضر دریک ساختمان دو طبقه ، شامل چهار سالن و چندین اتاق اداری ، همه روزه بازديد دارد.

دراین موزه درچهار سالن جداگانه به صورت تخصصی غرفه های متعددی در بخش فیزیک ، زیست و زمین ، حیات وحش ، جغرافیا و دفاع مقدس ایجاد شده و اشیای مختلف را درمعرض بازدید علاقه مندان قرار داده است.

مهمترین غرفه های این موزه ، غرفه هایی است که در آن انواع جانوران و فسیل ها و وسایل و دستگاه های مختلفی به نمایش گذاشته شده است

نمایشگاه دائمی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان

این نمایشگاه دریکی از سالن های طبقه دوم اداره کل اوقاف خراسان برپا شده و به اشیا و وسایل موقوفه به ویژه در امامزاده ها پرداخته است.

دیگر اشیای این نمایشگاه عبارتند از : انواع سکه نقره دوره قاجاریه و معاصر ، زینت آلات نقره مربوط به ترکمن های شمال خراسان ، ظروف سفالی دوره تیموری و یک عدد پیه سوز دوره افشار ، انواع سنگ قبر دوران مختلف اسلامی ، پنجه علم و انواع قفل و شمشیر دوره قاجاریه ، قاب نفیس چوبی ، آفتابه مسی و مفرغی و این نمایشگاه صرفاً جهت میهمانان رسمی اداره ها اوقاف در ساعات اداری باز می شود و مسؤولیت آن با اداره کل اوقاف است.

گنجينه هاي آستان قدس

موزه استان قدس شامل گنجينه هاي مختلفي از جمله گنجينه قرآن و نفايس، گنجينه تخصصي فرش، گنجینه هدایای مقام معظم رهبری، گنجینه سکه و مدال، گنجینه آبزيان و گنجینه سلاح است.

گنجینه قرآن و نفایس

اهمیت این گنجینه به صحف و قرآن‌‌‌های نفیس آن ازجمله قرآن‌‌‌های منسوب به امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امـام حسین(ع)، امـام سجاد(ع) وامـام رضا(ع) است. قرآن‌‌‌های این گنجینه به خط خطاطان مشهور جهان اسلام، با تذهیب و طرح‌‌‌های زیبا و ظریف و روی پوست آهو یا ورق‌‌‌های کم‌نظیر و ارزشمند نوشته شده است.

گنجینه تخصصی فرش

این مجموعه شامل 37 تخته قالی و قالیچه است که از میان نفیس‌‌‌ترین فرش‌‌‌های موجود در آستان قدس رضوی انتخاب شده است. از آن جمله قالی هفت شهر عشق که نمای هفت شهر مقدس مکه، مدینه، نجف، کربلا، کاظمین، سامرا و مشهد در آن بافته شده است و قالی گلابتون که در آن تار‌‌هایی از ابریشم با رشته نازک طلا یا نقره پیچیده شده است را می‌توان نام برد.

گنجینه هدایای مقام معظم رهبری

طبقه همکف ساختمان موزه قرآن به مساحت 400 مترمربع فضای نمایشی، از سال 1373 به محل نمایش هدایای مقام معظم رهبری هدیه ارزشمند مقام معظم رهبری به کتابخانه آستان قدس اختصاص دارد.

اشیاي این گنجینه شامل آثار هنری مانند تابلو‌‌های خط و تذهیب، نقاشی، فرش، تراش روی شیشه، معرق چوب، معرق صدف، سوزن‌دوزی، قلم زنی روی مس، انواع ظروف چینی، کریستال، نقره، ماکت‌ها، مدال‌‌‌ها و... است که توسط شخصیت‌‌‌های ملی و خارجی به مقام معظم رهبری هدیه شده است.

گنجینه سکه و مدال

یکی از گنجینه‌‌‌های نفیس آستان قدس رضوی، مجموعه سکه‌‌‌ها و مدال‌‌‌های آن است که در حال حاضر برحسب ظرفیت مکان از بین صد‌‌ها سکه و مدال خزانه آستان قدس رضوی، تعداد 407 سکه از دوره‌‌‌های سلوکی، اشکانی، ساسانی، خلفای اموی، سامانی، آل‌بویه، خلفای عباسی، غزنوی، سلجوقی و صفویه به همراه 99 عدد مدال به نمایش گذاشته شده است.

سکه‌‌‌های ولایتعهدی امام رضا(ع) به تاریخ 202 و 203 هجری قمری از جمله سکه‌‌‌های بسیار نفیس این مجموعه است.

ماهي موميايي شده در گنجینه آبزيان

در گنجينه آبزيان 508قطعه از شگفت‌انگيزترين موجودات دريايي، توجه خيل عظيمي ‌از علاقه‌مندان را به خود جلب مي‌كند.

اين گنجينه شامل بخشي از 1282 قطعه صدف و حلزون دريايي است كه توسط محمد سعيد فؤاد وهبه از كشور سوريه به آستان قدس رضوي اهدا شد.

ماهي موميايي شده «شيطان دريا» از جالب‌ترين موجودات به نمايش در آمده در اين مجموعه به شمار مي‌رود.

گنجینه سلاح

اين گنجينه در تاريخ 8/4/1378 همزمان با ميلاد مسعود پيامبراكرم (ص) و ولادت با سعادت امام جعفر صادق (ع) در طبقه دوم موزه مركزي واقع در ضلع شرقي صحن امام خميني (ره) افتتاح شد.

اين مجموعه شامل نمونه هاي از سلاح هاي سرد و گرم مي باشند كه برخي از آنها عبارتند از تفنگ سرپر با دسته خاتم و كتيبه زركوب "سركار مير رستم خان تالپر"و "يا علي"،- تفنگ چهار لول با نشان زركوب ساخت آلمان به طول 118سانتيمتر،انواع باروت دان هاي چوبي، چرمي، فلزي و عاج،- تبرزينهاي فولادي مزين به نقوش اسليمي و ختائي قلم زني شده و كتيبه وقف امام رضا (ع(، عصاهاي نيزه دار يكي با دسته سنگ يشم، زركوب و مزين به نقوش گياهي و كتيبه وقف «جناب علي بن موسي الرضا (ع) سنه 1258 هجري قمري .، كمانهاي چوبي لاكي روغني داراي كتيبه وقف و تاريخهاي 1018 و 1114 ه. ق،- كلاهخود، لباس رزم و ساعدبند فولادي و زركوب داراي كتيبه آيه الكرسي و «عمل استاد حسن سنه 1217 ه. ق.» و سپري از پوست كرگدن با يك هلال و دواير مينا كاري شده مربوط به دوره صفوي،- پيراهن رزم مكتوب به آيات و طلسمات مربوط به دوره صفوي است.

موزه ها چشم انتظاران نگاه تماشاگران

حقیقت رابايد  پذیرفت که تعداد زیادی از موزه ها در خراسان چشم انتظار نگاه تماشاگران هستند و گرایش به دیدن تمدن های خاموش نیازمند فرهنگ سازی و ایجاد امکاناتی است تا آحاد جامعه به سمت و سوی تماشای موزه ها و اشیای درون ویترین ها کشیده شوند.

باید فرهنگ تماشای موزه ها را گسترش داد و با ایجاد امکانات رفاهی و تفریحی در کنار موزه ها از جمله تالار سخنرانی، سینما، تئاتر ، بوستان، شهربازی و مردم را به حضور در موزه هاترغیب کرد.

......................................

گزارش: زهره رنگ آميز