دکتر محمد فنایی اشکوری استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در گفتگو با خبرنگار مهر به چند سؤال در حوزه اسلامی سازی علوم انسانی پاسخ داده است که از نظر می گذرد.
*آیا سخن گفتن از علوم انسانی اسلامی صحیح است یا بومی سازی علوم انسانی؟
هر دو در جای خود صحیح هستند. بومی سازی (indigenization ) علوم برای هر فرهنگ و جامعه ای مطرح است و اختصاصی هم به علوم انسانی ندارد. مثلا نسخه ای که برای کشاورزی یا صنعت یک کشور مناسب است برای کشور دیگر ممکن است مناسب نباشد. یا علمی که در کشوری ضروری است در کشور دیگر ممکن است اصلا مورد نیاز نباشد، به دلیل تفاوتهای اقلیمی و حتی فرهنگی. اما البته این مطلب بیشتر مربوط به استفاده از علوم و اولویتهاست تا اختلاف در محتوای علم. در اسلامی سازی علاوه بر بحث بومی سازی، تصرف و تجدید نظر در محتوای علوم انسانی و بازسازی آنها هم مطرح است.
*چه شرایطی باعث شده تا علوم انسانی اسلامی از سوی برخی کارشناسان مطرح شود؟
علوم انسانی موجود عمدتا در بستر فرهنگ سکولار غربی شکل گرفته اند، و در مواردی مبتنی بر مفروضاتی معرفت شناختی و مابعدالطبیعی هستند که ناسازگار با تعالیم اسلامی است. همین طور در علوم انسانی هنجاری گاهی نسخه هایی پیشنهاد می شود که با ارزشها و فقه اسلامی سازگاری ندارد. روشن است که سیاست و حقوق و تعلیم و تربیت اسلامی از جهات گوناگونی متفاوت با آن چیزی است که در یک نظام فکری سکولار عرضه می شود.
*در صورت امکان علوم انسانی اسلامی این علوم چه نسبتی با علوم انسانی رایج غربی دارد؟
مدعای ما این نیست که علوم انسانی موجود سر تا پا خطا و اشتباهند. بسیاری از مباحث مطرح در علوم انسانی موجود می تواند قابل قبول باشد. در این میان مواردی هم وجود دارد که با آموزه های اسلام سازگار نیست؛ زیرا همه علوم انسانی تجربی نیست و عناصر غیرتجربی نیز در آن دخالت دارد. تولید علوم انسانی اسلامی به معنی نفی علوم انسانی فعلی نیست. صحبت از دو علم نیست، بلکه سخن در تصحیح و تکمیل علم است. از آنجا که منابع اسلامی سرشار از اندیشه‌های ناب در زمینه علوم انسانی است با استفاده از آن می‌توان علوم انسانی فعلی را تصحیح، تکمیل و غنی تر کرد.
*چه موانعی در راه اسلامی سازی علوم انسانی وجود دارد؟
یکی از موانع این است که عده‌ای به اسلامی‌سازی علوم انسانی معتقد نیستند و نیازی به اسلامی‌سازی علوم احساس نمی‌کنند. بعضیها دین را امری مربوط به حوزه خصوصی می‌پندارند. بسیاری از کسانی هم که معتقد به اسلامی سازی علوم هستند تصویر روشن و درستی از اسلامی‌سازی علوم ندارند. در هر صورت، نیروی علمی کارآمد در این عرصه کم داریم. باید توجه داشت که این کار بسیار دشوار است و در صورت تمهید همه مقدمات طرحی است که در درازمدت نتیجه می دهد. البته بستر و فضای مناسبی برای تحقق این آرمان فراهم شده است و وقت آن است که افراد ذی صلاح آستین همت را بالا زنند و وارد این میدان شوند، البته نقش مدیریت دلسوز و کارآمد برای هدایت و حرکت بسوی هدف بسیار مهم است.
نظر شما